Vừa lo “bội thực” vừa lo chống chuyển giá

Kiểm tra dịch truyền trong phòng thí nghiệm của Fresenius Kabi Bidiphar. Đây là một doanh nghiệp Đức đầu tư tại tỉnh Bình Định. Ảnh: BạchYến

Ngợp với dự án... tỉ đô

Theo thống kê của Cục Đầu tư nước ngoài, đến nay, cả nước có khoảng hơn 20 dự án tỉ đô, trong đó, chỉ tính riêng năm 2008 đã có tới 11 dự án. Nhiều trong số các dự án này tập trung vào lĩnh vực bất động sản, thép, xi măng… và đã có một số dự án bị rút giấy phép đầu tư.

Thời hoàng kim của dự án tỉ đô là hai năm 2007-2008. Khi đó, nhiều địa phương liên tục “khoe” dự án khủng với tổng mức đầu tư không chỉ ở quy mô vài ba tỉ USD mỗi dự án mà còn lên đến 11 tỉ USD như một dự án ở tỉnh Phú Yên.

Nhưng rất nhiều dự án thực chất là vốn ảo, là... bánh vẽ. Nhiều trong số các dự án tỉ đô đều có chung đặc điểm là diện tích đất chiếm lớn, nhà đầu tư chỉ có vốn “mồi”, sau đó huy động vốn trong nước, tiêu tốn năng lượng do sử dụng công nghệ thấp, gây ảnh hưởng lớn đến môi trường…

Ông Nguyễn Trần Bạt, Chủ tịch HĐQT Investconsult Group, đánh giá do nóng vội và chủ quan trong việc đặt mục tiêu nên Việt Nam đã có nhiều dự án FDI có vốn đăng ký lớn nhưng không triển khai được, gây ra không ít thiệt hại cho kinh tế - xã hội.

Hiện tượng này xảy ra mạnh mẽ trong giai đoạn phân cấp đầu tư cho các địa phương thay vì tập trung quyền cấp phép về Bộ Kế hoạch - Đầu tư như trước đây. Do thích bệnh thành tích trong khi không có đủ năng lực và không có công nghệ thẩm định dự án, các địa phương đã sinh ra “những đứa trẻ to quá kích thước mà nhà hộ sinh vẫn ở quy mô cấp xã, làm cho những đứa trẻ ấy lâm vào cảnh hữu sinh vô dưỡng”.

Kết quả là chúng ta đạt được những thành tích rất lớn về thu hút đầu tư nhưng cũng gánh chịu nhiều hậu quả nghiêm trọng, bắt đầu bằng việc phát hiện Công ty Vedan đổ chất thải làm ô nhiễm sông Thị Vải. Ông Nguyễn Trần Bạt đề xuất Bộ Kế hoạch – Đầu tư phải thành lập các tổ chức thẩm định và xây dựng những công nghệ hỗ trợ thẩm định để nâng cao hiệu quả thẩm định các dự án đầu tư nước ngoài.

Chuyển giá trốn thuế

Một vấn đề thời sự đang nổi lên trong hoạt động đầu tư nước ngoài hiện nay là tình trạng chuyển giá nhằm trốn thuế của các doanh nghiệp FDI.

Bắt đầu từ năm 2010, Chính phủ đã có những biện pháp cứng rắn để hạn chế thiệt hại từ hoạt động chuyển giá. Chỉ tính riêng năm 2011, Tổng cục Thuế đã truy thu hơn 6.600 tỉ đồng từ nghiệp vụ thanh, kiểm tra chống chuyển giá. Nhiều doanh nghiệp đã tự động kê khai lãi dù trước đó liên tục khai lỗ. Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng hoạt động chuyển giá của các doanh nghiệp FDI đang gây nhiều thiệt hại cho Việt Nam vì thất thu thuế, thâu tóm vốn liên doanh của đối tác trong nước và là nguyên nhân khiến Việt Nam không đạt được cả hai mục tiêu là cải thiện vốn và công nghệ thông qua hoạt động thu hút FDI. “Biện pháp quan trọng nhất để chống chuyển giá không phải chỉ trông chờ vào sự kiểm soát giá nhập khẩu của cơ quan hải quan mà phải là kết hợp đồng bộ của các cơ quan chức năng trong việc quản lý kiểm soát giá máy móc thiết bị, nguyên nhiên vật liệu để chống chuyển giá ngay từ khâu kêu gọi đầu tư, xét duyệt thẩm định dự án, cấp phép đến quá trình thực hiện dự án và thanh kiểm tra, kiểm toán thu thuế khi dự án đi vào hoạt động” - ông Ánh đề xuất.

Việc chống chuyển giá dù được thực hiện quyết liệt nhưng về tính hiệu quả có thể chưa cao. Hiện tượng chuyển giá đã được nhận diện nhưng khi vào cuộc, các đoàn kiểm tra “bắt quả tang” chưa được bao nhiêu do đây là hoạt động rất tinh vi, có tính xuyên quốc gia trong khi vấn đề còn khá mới ở Việt Nam và năng lực cán bộ còn hạn chế.