“Nghệ sĩ cùi” giữa đại ngàn

Đến vùng biên giới Đức Cơ, tỉnh Gia Lai - giáp ranh với Campuchia, giữa đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, nhắc đến anh em “nghệ sĩ cùi” - tên thân thương mà bà con địa phương gọi Rơ Leo và Rơ Tuôi - có lẽ ai ai cũng biết.

Khát khao cuộc sống và tình yêu

Anh em “nghệ sĩ cùi” Rơ Leo - Rơ Tuôi kẻ đàn, người hát say mê

Chúng tôi ngồi thưởng thức từng câu ca, tiếng đàn mà cứ như nghe những lời độc thoại về nỗi khát khao cuộc sống và tình yêu của chính tác giả: Tháng năm Tây Nguyên/ Nắng tràn qua kẽ lá/ Gió lùa vào hơi thở/ Giọt nước đêm/Trăng sáng anh nhớ em/ Về với anh đi em/ Cho con chim nó hót/ Cho cây bắp nhiều hoa, cây lúa nhiều hạt…Về với anh đi em…

Anh em Rơ Leo - Rơ Tuôi say sưa đàn, hát như những nghệ sĩ thực thụ, không hề đếm xỉa bệnh tật, đớn đau. Họ đàn và hát như thể hiện khát vọng sống, cống hiến, như xung quanh không có ai, quên cả chúng tôi đang ngồi bên cạnh. Mãi một lúc sau, hai ông mới hạ giọng và buông đàn. Với gương mặt dàu dàu, họ hồi tưởng lại những ký ức về tuổi thơ và quá khứ.

“Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, bà con người Giơ rai, Banar mình một lòng theo cách mạng, lúc nào cũng hướng về Đảng và Bác Hồ như cây rừng Tây Nguyên hướng về ánh sáng mặt trời. Khổ sở, dân không mòn lòng. Bom đạn không ngăn nổi tiếng cồng chiêng của bà con buôn làng trong các lễ hội” - Rơ Leo nhớ lại.

Theo ông, ngày nay hòa bình, thống nhất rồi, lẽ ra mọi người phải cùng nhau xây dựng cuộc sống mới, phát huy giá trị văn hóa dân tộc, để tiếng đàn, tiếng cồng chiêng rung ngân không bao giờ dứt. “Vậy mà trong các bản làng của vùng biên giới này, những bộ cồng chiêng quý hiếm ngày càng vắng bóng, hao hụt dần. Tiếng cồng chiêng và những vòng xoan đam mê của các đôi trai gái cũng thưa thớt hẳn. Biết mà không làm được, mình như người có lỗi. Đêm nằm, buồn cái bụng không ngủ được. Tiếng vạc bay, ngọn gió lùa qua kẽ lá, tiếng nước suối reo…, chỉ còn những âm thanh ấy nghe như một bản nhạc đồng quê, thân thiện mà gần gũi” - Rơ Tuôi đau đáu.

Ở Gia Lai nói riêng và Tây Nguyên nói chung, không ít nghệ sĩ có tài đánh chiêng, sửa cồng, đẽo tượng nhà mồ, làm đàn... nhưng anh em “nghệ sĩ cùi” có lẽ đặc biệt hơn cả. Hai ông đều không lấy vợ, ngày đêm lang thang như cơn gió rừng. Anh em Rơ Leo - Rơ Tuôi cũng là những người tài hoa nhưng đa truân.

Họ sinh ra như hạt bắp, hạt lúa trên nương rẫy, lớn lên với nắng và gió của cao nguyên. Khi cái đầu chưa cao hơn ngọn mía non trên nương - quãng thời gian mà bọn trẻ cùng lứa trong làng chỉ biết lẽo đẽo theo chân cha mẹ lên rẫy hái măng, xuống sông bắt cá - thì anh em Rơ Leo - Rơ Tuôi đã rành thổi kèn lá, chơi đàn, đánh cồng chiêng, kể cả những bài khó như “đón khách”, “bỏ mả”...

Theo nhiều già làng ở Đức Cơ, thuở ấy, tiếng kèn lá, tiếng cồng chiêng của anh em Rơ Leo - Rơ Tuôi lúc như lửa cháy, suối reo, khi thì lại nhẹ nhàng, dìu dặt như hơi thở của những đôi lứa yêu nhau, “dễ đi vào cái bụng, ăn vô cái đầu bà con thôn bản”. Trong vùng, ở đâu mở hội là có anh em họ với những bài chiêng ấn tượng.

“Tụi mình mãi theo tiếng đàn, nhịp chiêng và bao mơ ước. Tuy nhiên, cuộc đời nhiều lúc không theo ý nguyện, như con sông gặp tảng đá cuội bắt ngang giữa dòng, như cây rừng gặp dông bão gãy cành” - Rơ Leo tâm sự. Chúng tôi đoán ông nói về bệnh tình quái ác của hai anh em. Thế nhưng, nghị lực hơn người đã giúp hai ông vượt qua bệnh tật. Lòng đam mê không có thời gian nguội lạnh, họ thường xuyên tập trung bà con thôn bản, nhất là bọn trẻ ở những làng phong, để dạy và học đánh cồng chiêng, sáng tác nhạc, hát dân ca Giơ rai, Banar...

“Người của bà con”

Vượt lên số phận người mắc bệnh phong, Rơ Leo và Rơ Tuôi đã mang tiếng đàn, giọng hát ngày đêm phục vụ bà con. Họ còn là hai nghệ sĩ tài năng, đã góp công sức không ít trong việc bảo tồn, phát huy và đưa âm thanh cồng chiêng ngân vang, phục vụ đời sống tinh thần cho người dân, nhất là với bà con không may bị phong cùi.

Rơ Tuôi đặt cây đàn guitar xuống sàn, lùa khúc củi cho ngọn lửa bùng lên cao hơn, mang ra bình rượu cần để cùng chúng tôi nhâm nhi. Ông bộc bạch: “Như bao trai làng khác, lớn lên anh em mình cũng muốn lấy vợ, sinh con cho căn nhà ngày đêm có tiếng ồn ào của con trẻ. Biết anh em mình bị bệnh nhưng vẫn có rất nhiều cô gái đến muốn bắt làm chồng”. Thương chị em, thương cho cả phận mình nên Rơ Leo và Rơ Tuôi chỉ biết đem tiếng đàn, lời ca phục vụ dân làng.

“Rơ Leo và Rơ Tuôi đã trở thành người của bà con” - một già làng ở Đức Cơ khẳng định. Nhắc đến chuyện trở thành “người của bà con”, Rơ Leo xúc động: “Anh em mình may mắn được Yang (thần linh - PV) cho chút năng khiếu. Năng khiếu ấy sinh ra tự nhiên như hơi thở, như nước trong đất, như gió qua rừng. Lúc nào thấy có ngọn lửa cháy lên trong ruột, có hơi rượu đốt lên trong đầu, thiên nhiên và con người hòa vào nhau như trong giấc mơ, như ảo giác thực hư, đó là lúc mình nảy sinh ra những tiếng đàn, lời ca”.

Theo Rơ Tuôi, phải mất bao đêm “con mắt, cái tai không ngủ”, bao ngày tập luyện với những ngón tay không còn nguyên vẹn bởi căn bệnh phong, anh em họ mới có được tiếng đàn, tiếng chiêng như hôm nay. “Người ta cứ như thấy nước mắt chảy trong bụng khi nghe Rơ Tuôi buông tiếng đàn, Rơ Leo cất giọng hát” - chị H’Ben, hàng xóm của anh em “nghệ sĩ cùi”, xúc động.

Vừa đi rẫy hái măng rừng về, H’Ben đã vội sang nhà anh em “nghệ sĩ cùi”. Chị thổ lộ với chúng tôi: “ Rơ Leo và Rơ Tuôi từ lâu đã trở thành ân nhân và người thân của các làng bản vùng biên giới này. Họ không chỉ là biểu tượng để bọn trẻ vươn lên trong học tập, rèn luyện, phấn đấu xây dựng quê hương, mà còn là hình ảnh của một người vì mọi người”.

Mất bao đêm “con mắt, cái tai không ngủ” và bao ngày tập luyện, họ mới có được tiếng đàn, tiếng chiêng tài hoa như hôm nay     Tri ân bà con và bộ đội Cụ Hồ “Anh em mình sống được đến ngày hôm nay là nhờ có tình thương của bà con thôn bản và công ơn của bộ đội Cụ Hồ” - Rơ Tuôi bộc bạch. Để giúp anh em “nghệ sĩ cùi” có cuộc sống ổn định, năm 2000, Công ty 72 - Binh đoàn 15 đã xây tặng hai ông một căn nhà tình nghĩa, hỗ trợ một số dụng cụ sinh hoạt như ti vi, giường, tủ… Hằng tháng, ngoài khám bệnh, cấp thuốc miễn phí, Công ty 72 còn hỗ trợ 30 kg gạo cho hai anh em. Tri ân tình thương yêu của bà con và tình cảm của cán bộ, chiến sĩ Công ty 72 dành cho mình, hai ông càng dốc sức mang tiếng đàn, tiếng chiêng đi khắp đại ngàn. Tiếng đàn, giọng hát của họ ngày càng rung động; âm thanh cồng chiêng mà hai người biểu diễn cũng không ngừng ngân vang trong các bản làng giữa đại ngàn...