Kinh doanh cũng chân, thiện, mỹ

. Phóng viên: Ông suy nghĩ gì nhân Ngày Doanh nhân VN - ngày tôn vinh những người đang ngày càng có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển của đất nước?

- TS Nguyễn Đình Cung: Tôi nghĩ ngày đó không chỉ là một sự kiện để tôn vinh doanh nhân mà còn đánh dấu một sự thay đổi tư duy trong suốt quá trình đổi mới. Trước đây doanh nhân được xem là thành phần bóc lột, là thành phần không chấp nhận được trong xã hội ta. Nhưng rồi tư duy dần dần mở ra trong xã hội cũng như chính sách của Nhà nước, thừa nhận vai trò không thể thiếu của doanh nhân trong sự phát triển của xã hội và đất nước.

Không thấy trách nhiệm xã hội

. Năm nay có những sự kiện có thể nói làm hoen ố không ít tới hình ảnh đội ngũ doanh nhân mà xã hội đang muốn tôn vinh, đó là những vụ như đầu độc môi trường, kinh doanh sữa nhiễm melamine, gian lận xăng dầu, gian lận cước taxi, cho bột đá vào kẹo...?

- Mọi sự vật, sự kiện đều có hai mặt, mặt tốt và mặt xấu. Cuộc sống có người tốt, người chưa tốt, thậm chí người xấu. Trong đội ngũ doanh nhân cũng vậy bởi họ đều là con người. Tuy nhiên, điều quan trọng là doanh nhân không phải tầng lớp bình thường, có thể nói là một tầng lớp có “thứ hạng”, có ảnh hưởng và góp phần dẫn dắt xã hội phát triển. Nói cách khác doanh nhân có trách nhiệm đối với xã hội lớn hơn, khác với những người dân bình thường. Thế nên, doanh nhân phải nâng cao trách nhiệm để xây dựng hình ảnh tương xứng với địa vị, giá trị của mình trong xã hội. Đó chính là điều mà doanh nhân VN đang thiếu hiện nay. Ở đây phần nào cũng có ý nghĩa sự phát triển của tư duy trong xã hội, từ chỗ cấm không được làm và bị gọi bằng những từ không hay ho như “con này con kia” đến khi được đẩy lên và được tôn vinh bằng Ngày Doanh nhân thì không ít doanh nhân không cảm nhận được trách nhiệm của mình đối với xã hội.

Tuy nhiên, cần nhìn sự kiện rộng hơn là doanh nhân gắn với cộng đồng. Tức là doanh nhân người Việt phải gắn với cộng đồng người Việt. Khi làm việc, doanh nhân Việt phải nghĩ tới cộng đồng người Việt. Nhưng cần lưu ý đối với doanh nhân từ bên ngoài vào, họ không gắn với cộng đồng và thường lấy lợi nhiều hơn. Khả năng xảy ra rủi ro, mặt xấu ở đây nhiều hơn. Vì thế cần tăng cường quản lý và giám sát đối với những doanh nhân từ bên ngoài vào nhiều hơn.

. Như ông nói, trong khi xã hội chưa thật thoát khỏi suy nghĩ “con này con kia”, thì những sự kiện tiêu cực vừa qua lại càng cho người ta thấy khuôn mặt quá tàn nhẫn của một bộ phận doanh nhân, gây cảm giác họ chỉ biết có lợi nhuận?

- Những sự kiện tai tiếng nhất vừa qua, đáng tiếc là có yếu tố nước ngoài, từ Vedan, Miwon, sữa nhiễm melamine. Tất nhiên, cũng có những doanh nhân trong nước gian dối như gian lận xăng dầu, cước taxi... Rõ ràng những sự kiện đó thể hiện sự yếu kém của đạo đức xã hội. Một số đã không trung thực trong kinh doanh, gian dối, lừa đảo để cướp đoạt tài sản của người khác. Đó là những hành vi đáng lên án mạnh mẽ, song cũng là bài học đối với cộng đồng doanh nhân.

Kinh doanh là cùng thắng

- Người ta có nói rằng “xã hội nào, doanh nhân đó” hay “luật pháp nào, doanh nhân đó”. Những người này nhìn doanh nhân như một con người bình thường, họ phải ứng xử theo giá trị xã hội như vậy, ứng xử theo pháp luật như vậy. Tôi chia sẻ một phần cách nhìn nhận này. Nhiều khi doanh nhân làm đúng, làm hay, làm thật lại không được việc, nhưng gian dối một chút, lách một chút lại được việc. Thực tế có thực này thúc đẩy có những doanh nhân gian dối, luồn lách, chạy chọt để vì lợi ích cá nhân trước mắt của mình.

. Người ta thường nói “thương trường là chiến trường”. Phải chăng cách tư duy như vậy đã khiến một bộ phận doanh nhân suy nghĩ rằng trên thương trường phải giẫm đạp lên nhau, tước đoạt của nhau mới tồn tại được?

- Tư duy làm ăn kinh tế bây giờ đã có thay đổi rất căn bản là “thắng-thắng”, chứ không phải tư duy “thắng-thua”. Trong kinh doanh đúng là phải cạnh tranh, cần cạnh tranh nhưng cạnh tranh để cùng thắng, có lợi cho nhau, cùng phát triển. Tất nhiên, ai kém quá sẽ bị đào thải. Nên tư duy “thương trường là chiến trường” chỉ đúng trong một cái nghĩa rất hẹp là sự cạnh tranh, dù là cạnh tranh khốc liệt. Thị trường ngày nay là cạnh tranh trong sự hợp tác cùng phát triển chứ không phải là cạnh tranh loại bỏ lẫn nhau.

Thắng lớn nhất của doanh nhân là làm ra được nhiều tiền. Nhưng phải làm một cách hợp pháp, hợp đạo đức và không chà đạp lợi ích của người khác. Doanh nhân nên theo đuổi giá trị như vậy và muốn đạt điều đó cần phục vụ lợi ích của người tiêu dùng, bạn hàng. Những doanh nhân làm được như vậy vừa đạt được mục đích, tăng thêm giá trị của mình.

Nhà nước đi đầu tạo ra chân, thiện, mỹ

- Kinh doanh tất nhiên cũng có giá trị chân, thiện, mỹ. Những doanh nhân kinh doanh theo tư duy “thắng-thắng”, trung thực và dựa trên năng lực bản thân, lấy phục vụ người khác để đạt mục đích của mình đều có thể hướng tới chân, thiện, mỹ. Kinh doanh phải trung thực, nếu chạy theo lợi ích ngắn hạn, gian dối thì chỉ gian dối được một lần thôi, bởi họ đã tự hủy hoại chính bản thân mình. Doanh nhân muốn phát triển lâu dài, bền vững phải có triết lý kinh doanh cao đẹp hướng tới chân, thiện, mỹ.

. Làm thế nào để có chân, thiện, mỹ trong kinh doanh, trong cộng đồng doanh nhân?

- Cái đó cần quá trình phát triển. Giá trị thật của xã hội nhiều khi dao động như một con lắc, rất khó định hình ngay. Có thể hôm nay quá thiên về lợi nhuận thì con lắc nghiêng về bên này. Thấy không được, lắc lại thì nó quá thiên về bên kia. Vì thế không thể nóng vội đi tìm kiếm một giá trị mà cứ lắc đi lắc lại liên tục. Cân bằng giá trị rõ ràng là một quá trình trao đổi, hợp tác, cạnh tranh giữa lợi ích các bên liên quan trong xã hội. Điều đó không đến trong một sớm một chiều, song cần khẳng định là Nhà nước phải đi đầu trong tiến trình này. Nhà nước phải tạo ra một hệ thống luật pháp mà ở đó “trung thực, thật thà không thua thiệt”. Luật pháp phải tạo ra động lực để doanh nhân ứng xử thật thà, trung thực, công bằng và những người ứng xử như vậy phải được bảo vệ, hưởng lợi nhiều hơn. Ai làm ngược lại phải trừng phạt mạnh. Đồng thời xã hội cũng cần phải giáo dục những điều đó.

. Chúng ta nói nhiều về kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Cụ thể hóa định hướng xã hội chủ nghĩa với doanh nhân là xây dựng đạo đức kinh doanh, làm cho doanh nhân có trách nhiệm xã hội?

- Có thể nơi khác, nước khác không dùng, nói tới giá trị nội hàm của thuật ngữ “định hướng xã hội chủ nghĩa”, nhưng giá trị mà họ theo đuổi cũng nằm ở đó. Không phải có một xã hội chủ nghĩa đâu đó mà ta định tới. Chính trong vận hành kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đưa đạo đức xã hội đi vào. Trong kinh tế thị trường mà chúng ta theo đuổi nhấn mạnh nhiều tới lợi ích xã hội, công bằng, bảo vệ người thu nhập thấp, bảo vệ môi trường...

. Xin cảm ơn ông.