Bậc thầy châm tê để mổ

Tôi đã từng được xem băng ghi hình một số ca châm tê để mổ mà GS Nguyễn Tài Thu thực hiện ở Pháp hay Ý, gây tiếng vang lớn trong dư luận phương Tây. Chẳng hạn, GS Thu thực hiện châm tê ở Bệnh viện Paul Prousse, Paris (Pháp) để GS Bismuth tiến hành ca đại phẫu lấy sỏi mật.

Không thất truyền

Ca mổ kéo dài hơn 1 giờ. Suốt thời gian đó, người bệnh vẫn nằm yên, không kêu đau, tuy đôi khi hơi nhíu mày do có cảm giác tưng tức.

- Bà có đau không? - GS Bismuth hỏi khi đang mổ ổ bụng nữ bệnh nhân.

- Không. Cho tôi xin tách cà phê!

Chị y tá khẽ nâng đầu để bà uống cạn.

- Cảm ơn, rất cảm ơn.

Một nụ cười chưa thể nói là tươi tắn nhưng đã biểu lộ sự yên tâm.

Một băng hình khác mà tôi hồi hộp theo dõi là ca đại phẫu tại Bệnh viện Số 1 ở thủ đô Rome (Ý). Người bệnh bị xơ gan, trong tình trạng chảy máu toàn thân (hémorragie totale). Trong trường hợp nghiêm trọng như vậy mà cứ dùng thuốc mê thì rất có thể gây nguy hiểm cho tính mạng. Bởi vậy, đành phải dùng phương pháp độc đáo của phương Đông là châm tê để mổ.

Ca mổ được hãng RAI truyền hình tại chỗ, bởi lẽ đây là ca đại phẫu mà không cần dùng thuốc mê hay thuốc tê đầu tiên ở nước này. GS Nguyễn Tài Thu biểu diễn trước ống kính camera. Mỗi thao tác của ông được tổng thống Ý và hàng triệu người xem truyền hình ở nước này theo dõi. Người bệnh ăn nhẹ và uống nước ngọt ngay trên bàn mổ.

Có thể nói không khuếch đại - như lời bình của phóng viên hãng truyền hình RAI - rằng “đây là ca mổ gây chấn động cả nước Ý”. Sau ca mổ, tổng thống Ý mời GS Thu châm cứu cho con gái ông. Và, năm sau, vị nguyên thủ quốc gia ấy mời nhà châm cứu Việt Nam trở lại thăm Ý như một vị thượng khách, để giúp ngành châm cứu nước này phát triển.

Sinh năm 1931, GS Nguyễn Tài Thu nay đã ngoại bát tuần. Rất may, trong suốt cuộc đời dài mà tạo hóa đã hào hiệp ban cho, ông đã dày công đào tạo được một đội ngũ các nhà châm cứu giỏi cho đất nước, nhiều người là PGS, TS. Kỹ thuật châm tê để mổ cũng như các kỹ thuật châm tê chữa bệnh không hề bị thất truyền.

PGS-TS Nghiêm Hữu Thành, Giám đốc Bệnh viện Châm cứu Trung ương, hiện là một trong những người kế tục xứng đáng sự nghiệp của thầy Thu.

Nhà châm cứu cũng phải tinh tế như nghệ sĩ violin

Vào một buổi sáng mùa hè năm 2012, tôi được trực tiếp chứng kiến một ca đại phẫu do PGS-TS Nghiêm Hữu Thành châm tê tại bệnh viện này. Đây là lần đầu tiên tôi được nhìn tận mắt, chứ không phải xem qua băng ghi hình, một ca mổ lớn mà không cần dùng thuốc mê, thuốc tê.

Bệnh nhân là bà Hồ Thị Nguyệt, 49 tuổi, trú ở xã Tây Lộc, TP Yên Bái, nhập viện vài hôm trước đó. Bà thường bị đau bụng dưới, đi khám, bác sĩ kết luận bị u xơ tử cung. Các xét nghiệm sau khi nhập viện cho thấy có đủ điều kiện tiến hành phẫu thuật.

Phòng mổ ở tầng hai tòa nhà nhìn ra phố Thái Thịnh (Hà Nội), dù ở một bệnh viện đông y nhưng cũng được lắp đặt các thiết bị hiện đại. Các bác sĩ ở đây, trước khi đi sâu vào chuyên ngành châm cứu, đều được đào tạo kỹ về y học hiện đại tại các trường đại học y lớn.

Theo PGS-TS Thành, một nhà châm cứu giỏi, bên cạnh tri thức, còn cần có năng khiếu, thiên tư như một nghệ sĩ chơi đàn violin, có “bàn tay vàng”, có cảm nhận tinh tế ở “tay kim”. Nhưng bàn tay là do khối óc và tấm lòng điều khiển cho nên cũng có thể nói phải có khối óc thông thái và tấm lòng vị tha.

So với các phương pháp gây tê và gây mê khác, châm tê có ưu điểm an toàn, ít gây rối loạn chức năng sinh lý. Chỉ định tuyệt đối của phương pháp này là những trường hợp cần phải mổ nhưng không thể chịu được thuốc tê, thuốc mê do dị ứng với thuốc, do chức năng gan, thận, phổi kém hoặc do quá suy yếu. Tuy nhiên, không phải nhà châm cứu nào cũng có thể thực hiện được phương pháp rất khó và rất tinh tế này.

Để thực hiện thành công hoàn hảo một ca châm tê, ngay từ ngày hôm trước, PGS-TS Thành thường phải tự mình khám lại bệnh nhân, nghiên cứu kỹ bệnh án, để hình thành trong óc một phác đồ kinh, huyệt phù hợp. Đường kim không được phép đụng vào dây thần kinh hay mạch máu. Châm nông quá chưa tới huyệt hoặc châm sâu quá thấu qua huyệt đều là không trúng huyệt, không đắc khí, gây cho người bệnh đau đớn khi châm và càng đau đớn hơn, đau không sao chịu nổi khi người thầy thuốc vê kim hoặc dùng máy điện châm rung kim để kích thích dẫn khí, điều khí.

Trên bàn mổ, bà Nguyệt nằm dài, hai chân duỗi thẳng, trên mình phủ một tấm vải trắng, mắt hé mở. Mấy chị điều dưỡng xoa bông sát trùng. PGS-TS Thành nói nhỏ với tôi rằng do cần mổ cắt u xơ tử cung nên phải áp dụng phác đồ châm tê vùng dưới. Ông cầm những cây kim dài như chiếc đũa và cho tôi biết ông đang dùng phương pháp đại trường châm - một phương pháp Việt Nam. Cây kim có thể dài 5-6 cm, 10-15 cm, thậm chí 20-30 cm.

Châm đúng kinh, đúng huyệt thì người bệnh không đau. So với châm cứu chữa bệnh, châm tê để mổ đòi hỏi nhà châm cứu phải có tay nghề điêu luyện hơn. Nếu châm sai, có thể gây tai biến ở mạch máu, dây thần kinh, phủ tạng. Rất nhiều anh em châm không tê, không gây được trạng thái vô cảm ở người bệnh. Châm kim dài càng không được phép sai sót.

Kỹ thuật và hiệu quả tuyệt đỉnh

Ông bắt đầu châm 4 huyệt Giáp Tích L2, L3 ở sau lưng, hai bên cột sống, huyệt Thứ Liêu ngang lỗ xương cùng thứ hai. Rồi ông xoay người bệnh nằm ngửa, châm vào các huyệt Thiên Khu hai bên rốn, dùng 2 cây kim dài châm xuyên huyệt từ huyệt Đới Mạch xuống huyệt Duy Đạo dọc theo vùng bụng.

- Anh có thấy 2 cây kim dài ở dưới da bụng hai bên rốn không?

- Thấy rất rõ.

- Bây giờ anh thử đặt đầu ngón tay vào chỗ này này, chỗ mũi kim xuyên xuống huyệt Duy Đạo, xem có cảm giác gì không?

Theo lời ông, tôi đặt ngón tay trỏ vào nơi đầu mũi kim làm cộm lớp da bụng dưới.

- Có, tôi cảm nhận được sự “hiện diện” của nó rồi.

Tiếp đó, ông châm thêm một số huyệt ở vùng Đan Điền, rồi các huyệt phía dưới chân như Túc Tam Lý, Tam Giao…

Mấy chị điều dưỡng cho chạy máy điện châm rung kim để kích thích dẫn khí, điều khí trong 30 phút.

- Chị cảm thấy thế nào? - PGS Thành hỏi người bệnh.

- Thưa bác sĩ, tôi cảm thấy tê tê từ bàn tay đến khuỷu tay, từ bàn chân lan lên đầu gối.

- Tốt lắm.

Ông cầm cái panh cặp vào vùng da bụng, thế mà bà Nguyệt không hề kêu đau. Vậy là việc gây tê đã có kết quả. Thời gian gây tê có thể kéo dài 6-8 giờ tùy theo ca mổ. Chỉ khi nào rút hết kim ra thì tình trạng tê tê mới giảm dần. Để giữ cho cây kim không bị di lệch, các chị điều dưỡng cố định chúng bằng băng dính.

- Các bạn bắt đầu mổ nhé! Mình phải đi tiếp đoàn cán bộ của Bộ Y tế xuống thăm bệnh viện - PGS Thành dặn.

Nói xong, ông đi ngay.

Tôi hơi ngỡ ngàng. Sao ông không nán lại để xử lý tình huống nếu đang mổ bệnh nhân có chuyện gì thì...

- Không sao đâu - anh phẫu thuật viên nói với tôi - Châm tê để mổ những trường hợp như thế này ở đây hầu như chưa xảy ra sự cố.

Trạng thái vô cảm đã xuất hiện ở người bệnh. Dưới ánh đèn rực sáng chiếu xuống bàn mổ, bác sĩ phẫu thuật cầm con dao mổ sắc ngọt, nhỏ như con dao nhíp, bắt đầu rạch bụng bà Nguyệt. Tiếp đến là động tác tìm và cắt u xơ, một khối u không lớn lắm, chỉ cỡ 1,5 x 2,0 x 4,0 cm.

Ca mổ kéo dài 1 giờ. Người bệnh không hề rên một tiếng.

Chuyển giao kỹ thuật cho nhiều nơi Đến nay, ở nước ta đã thực hiện thành công hàng chục ngàn ca châm tê phẫu thuật. Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu có lần kể lại: Trong những năm chiến tranh chống Mỹ, là một vị chỉ huy chiến trường, ông đã chứng kiến cảnh thương tâm, nhiều trạm quân y tiền phương cạn kiệt thuốc mê, thuốc tê. Bác sĩ Nguyễn Tài Thu và các học trò của ông đã châm tê để mổ cho nhiều thương binh cắt chân, cắt tay, mổ bụng lấy mảnh bom… Bác sĩ trẻ Nghiêm Hữu Thành là học trò “ruột” của thầy Thu từ những ngày đầu gian khổ xây dựng ngành châm cứu hiện đại Việt Nam. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (phải) đến thăm và tặng ảnh Bác cho Bệnh viện Châm cứu Trung ương Bên cạnh việc nắm vững kỹ thuật châm tê, PGS-TS Thành còn thông thạo các kỹ thuật châm cứu chữa bệnh. Theo ông, kỹ thuật châm tê để mổ cũng như châm cứu chữa bệnh đã được chuyển giao cho nhiều bệnh viện quân y, dân y và hội châm cứu địa phương. Nhiều cán bộ châm cứu ở nhiều nơi nay cũng đã làm được. Phương pháp châm tê ngày nay được giảng dạy tại các trường đại học y như là một phương pháp bổ sung cùng với các phương pháp gây mê dùng thuốc của y học hiện đại.