Số liệu của Tổng cục Thống kê năm 2015 cho thấy tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa cả nước đạt 162,4 tỉ USD, tăng 8,1% so với năm trước và tổng kim ngạch nhập khẩu 165,6 tỉ USD, nâng mức nhập siêu cả năm tăng lên 3,2 tỉ USD. Về thị trường nhập khẩu, Trung Quốc vẫn là thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam trong năm qua với kim ngạch lên tới 49,3 tỉ USD, tăng 12,9% so với năm trước và đưa mức nhập siêu từ thị trường này lên kỷ lục hơn 32,3 tỉ USD.

Hàng Trung Quốc ngập thị trường

Vài ngày trước, chị Nguyễn Phương Mai (ngụ quận 9, TP HCM) ghé một trung tâm thương mại lớn ở quận 1 mua đồ chơi cho con gái. Sau khi lựa chọn, tìm hiểu kỹ nguồn gốc xuất xứ của món đồ chơi, chị giật mình khi thấy phần lớn những món đồ chơi chị chọn đều có xuất xứ từ Trung Quốc. Chị Mai cho biết: “Ngay cả bộ sáp nặn từ bột mì và màu thực phẩm cũng xuất xứ “Made in China” khiến gia đình lo lắng bởi tìm mỏi mắt cũng không thấy đồ chơi do Việt Nam sản xuất”.

Không chỉ đồ chơi mà quần áo, giày dép, đồ dùng gia đình, hàng tiêu dùng... hàng Trung Quốc cũng tràn ngập. Phân tích từ thống kê chi tiết các mặt hàng xuất nhập khẩu của Việt Nam, do
Tổng cục Hải quan vừa công bố, cho thấy chỉ tính riêng trong 11 tháng của năm 2015, nhập khẩu từ Trung Quốc đạt 44,99 tỉ USD. Nhìn vào bảng thống kê này sẽ thấy doanh nghiệp Việt Nam nhập khẩu không chỉ nguyên phụ liệu đầu vào cho các ngành sản xuất mà cả những hàng tiêu dùng rồi rau củ quả, nông sản, thủy sản, dầu mỡ động  thực vật. Có tới 9 mặt hàng nhập khẩu
từ Trung Quốc trị giá trên 1 tỉ USD như máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng, điện thoại các loại, sản phẩm từ chất dẻo, máy vi tính, sắt thép...

Riêng các mặt hàng ngành dệt may, da giày, con số nhập khẩu từ Trung Quốc đã lên tới 6 tỉ USD, trong đó nhập khẩu xơ, sợi dệt các loại hơn 588 triệu USD, nhập vải các loại hơn 4,77 tỉ USD và nguyên phụ liệu cho dệt may, da giày trên 1,64 tỉ USD.

Việt Nam đã, đang tham gia hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó có FTA với EU, Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), dệt may, da giày được đánh giá là hưởng lợi nhiều nhất, tăng kim ngạch xuất nhập khẩu. Có điều để tận dụng được những ưu đãi về thuế suất, doanh nghiệp phải đáp ứng yêu cầu về quy tắc xuất xứ nhưng dường như vẫn chưa có nhiều cải thiện khi con số nhập nguyên phụ liệu của ngành này từ Trung Quốc vẫn tăng đều đặn và ở mức rất cao.

Bớt phụ thuộc lớn vào một thị trường

Vì sao hàng Trung Quốc ngập thị trường dù nhiều năm qua, Việt Nam luôn cố gắng giảm bớt sự phụ thuộc này? Theo các chuyên gia kinh tế, nếu nhìn một cách khách quan, nguyên vật liệu từ Trung Quốc có giá rẻ sẽ kéo theo giá thành sản phẩm thấp. Nếu thay thế Trung Quốc bằng một đối tác khác, có thể chi phí nguyên vật liệu đầu vào sẽ tăng cao, đẩy giá thành sản phẩm tăng lên, khi đó hàng hóa của doanh nghiệp Việt Nam khó cạnh tranh, lợi nhuận giảm xuống.

Do đó, nếu chỉ thay đối tác nhập khẩu không thể giải quyết được vấn đề một cách triệt để mà cần thiết là thay đổi cấu trúc kinh tế một cách toàn diện mới bớt phụ thuộc vào Trung Quốc hoặc bất kỳ thị trường nào khác. Thực tế, nhiều doanh nghiệp thừa nhận có thể chuyển sang nhập nguyên phụ liệu đầu vào từ các thị trường khác nhưng giá cao hơn và chi phí vận chuyển cũng tốn kém hơn.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết hiện kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với khu vực Đông Á chiếm hơn 60% tổng kim ngạch nên tiềm ẩn rủi ro rất lớn. Do đó,
Việt Nam quyết định tiến thêm một bước đàm phán các FTA với những thị trường lớn nhằm mở rộng thị trường xuất khẩu và cân đối lại thị trường xuất nhập khẩu.

LINH ANH