Mối quan ngại toàn cầu

Liên Hiệp Quốc vừa công bố bản báo cáo thúc giục cộng đồng thế giới cấm các loại vũ khí hoàn toàn tự động, được mệnh danh là robot sát thủ, bằng một hiệp ước quốc tế, trước khi chúng được phát triển rộng rãi.

Kêu gọi cấm robot sát thủ

Chiếu theo các đạo luật hiện hành, tất cả các nhà lập trình máy tính, nhà sản xuất và vị tư lệnh quân đội đều tránh được trách nhiệm pháp lý về những cái chết do những cỗ máy nêu trên gây ra - công trình nghiên cứu của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) và Trường Luật Harvard nhấn mạnh.

Hơn nữa, trong tương lai cũng sẽ không có bất kỳ khung pháp lý rõ ràng nào quy định trách nhiệm của những người liên quan đến việc sản xuất hoặc vận hành các hệ thống vũ khí tiên tiến đó. HRW là đồng sáng lập Cuộc vận động ngăn chặn robot sát thủ, được hơn 50 tổ chức phi chính phủ ủng hộ và ủng hộ lệnh cấm việc phát triển, sản xuất và sử dụng loại vũ khí hoàn toàn tự động.

Sự tiến bộ kỹ thuật với tốc độ chóng mặt sang một giai đoạn tự động khác nữa, trong đó vũ khí có thể tự chọn mục tiêu cho nó, đã khiến các nhà khoa học và các nhà vận động nhân quyền lên tiếng báo động.

Công trình kể trên thừa nhận: “Các loại vũ khí hoàn toàn tự động chưa xuất hiện. Thế nhưng, người ta đang phát triển công nghệ theo hướng này và các vũ khí theo khuôn mẫu đó đang được sử dụng hoặc phát triển. Chẳng hạn, nhiều quốc gia sử dụng các hệ thống vũ khí phòng thủ - như “Vòm Sắt” của Israel và Phalanx hay C-RAM của Mỹ - được lập trình để tự động phản ứng lại trước các mối đe dọa đến từ những loại bom đạn”.

Và, đã có những hình mẫu đầu tiên cho máy bay, chúng có thể tự động xuất kích với những sứ mệnh liên lục địa (Taranis của Anh) hoặc cất cánh và hạ cánh trên tàu sân bay (X-47B của Mỹ).

Một cuộc phản đối máy bay không người lái và robot sát thủ ở London Ảnh: CORBIS

Các nhà hoạt động nhân quyền càng lo ngại hơn bởi các loại vũ khí hoàn toàn tự động sẽ gây lo lắng khi thiếu sự kiểm soát đầy ý nghĩa của con người. Trong lúc con người vẫn đang sử dụng các vũ khí truyền thống, các loại vũ khí hoàn toàn tự động - một khi được triển khai - sẽ tự đưa ra những quyết định về việc sử dụng sức mạnh gây chết người. Vì thế, chúng sẽ giống với người lính chiến hơn là loại vũ khí vô tri vô giác, đồng thời thách thức những quan điểm lâu đời về vai trò của vũ khí trong các cuộc xung đột vũ trang.

Từ đó, các nhà hoạt động nhân quyền kêu gọi cấm hành vi phát triển, sản xuất, sử dụng các loại vũ khí hoàn toàn tự động và thúc giục các quốc gia thông qua các đạo luật tương tự trong nước. Vấn đề là ở chỗ vũ khí không thể chịu trách nhiệm giải thích về hành vi của chúng và chúng sẽ nằm ngoài sự xét xử của các tòa án quốc tế cũng như không bị trừng phạt.

Như thế, trách nhiệm hình sự cần áp dụng trong các tình huống con người có ý định lợi dụng robot để vi phạm luật.

Cách mạng chiến tranh thứ ba

Trong khi đó, hàng ngàn chuyên gia kỹ thuật, khoa học gia và nhà nghiên cứu đã cùng ký tên vào một lá thư cảnh báo về những mối nguy hiểm của vũ khí tự động. Phản đối kịch liệt các robot sát thủ, lá thư kể trên khuyến cáo cuộc chạy đua phát triển vũ khí trí tuệ nhân tạo là một ý tưởng tồi tệ.

Đáng chú ý, trong số những người ký tên có nhà khoa học Stephen Hawking, giáo sư Viện Công nghệ Massachusetts Noam Chomsky, trưởng bộ phận trí tuệ nhân tạo của Google Demis Hassabis, trưởng ban nghiên cứu của Microsoft Eric Horvitz, chuyên gia Daniel Dennett, doanh nhân Elon Musk và đồng sáng lập Apple Steve Wozniak.

Robot sát thủ hiện là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận và gần đây đã được bàn thảo ở các ủy ban Liên Hiệp Quốc, cơ quan đang xem xét khả năng cấm các loại vũ khí tự động nhất định. Lúc này, các chuyên gia kêu gọi cấm sử dụng trí tuệ nhân tạo để điều khiển các loại vũ khí nằm ngoài sự kiểm soát của con người.

Vũ khí tự động sử dụng trí tuệ nhân tạo để chọn mục tiêu không cần có sự can thiệp của con người được miêu tả là cuộc cách mạng chiến tranh thứ ba, sau thuốc súng và vũ khí hạt nhân. Lá thư có đoạn viết: “Vấn đề then chốt đối với con người ngày nay là liệu có khởi động cuộc chạy đua vũ khí trí tuệ nhân tạo hay không hoặc ngăn chặn nó. Nếu bất kỳ thế lực quân sự lớn nào thúc đẩy phát triển vũ khí trí tuệ nhân tạo, chắc chắn sẽ không thể tránh khỏi một cuộc chạy đua vũ trang toàn cầu”.

Theo các nhà khoa học, ý tưởng chế tạo cỗ máy giết người tự động như trong phim “Kẻ hủy diệt” đang nhanh chóng chuyển từ điều tưởng tượng sang hiện thực. “Sự phát triển những hệ thống tự động như thế có thể thực hiện được trong vòng vài năm chứ không phải hàng chục năm”.

Tuy nhiên, các nhà khoa học đã nhấn mạnh đến những lợi ích tiềm tàng của các loại vũ khí tự động. “Có nhiều cách trí tuệ nhân tạo có thể làm cho chiến trường trở nên an toàn hơn đối với con người, đặc biệt là thường dân mà không phải tạo ra những công cụ giết người mới” - lá thư viết.

Kênh Al Jazeera đưa tin: Trước nguy cơ các loại vũ khí hoàn toàn tự động có thể được triển khai trên chiến trường trong tương lai gần, khắp thế giới cũng đã nổ ra các cuộc tranh luận về những hậu quả về mặt luân lý, đạo đức và pháp lý của hành động sử dụng những robot sát thủ.

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 12-11