Sai hóa thành đúng!

Chúng tôi xin nói rõ thêm về một số từ.

- Huyền thoại: Ở Giải Copa America vừa kết thúc, nhắc đến 2 cựu ngôi sao của bóng đá Nam Mỹ, bình luận viên thể thao thường nói “huyền thoại Pelé”, “huyền thoại Maradona”. Cách dùng này sai.

Huyền [玄] là màu đen, nghĩa bóng là mờ ảo, không có thực. Thoại [話] là câu chuyện. “Huyền thoại” nghĩa là chuyện không có thực; còn Pele và Maradona là người thực - việc thực, sao gọi là “huyền thoại” được?!

- Góa phụ, Quốc giỗ: Sách báo, đài, phim ảnh… thường dùng “góa phụ” để nói về người đàn bà có chồng đã chết. Cách dùng này không ổn vì “góa” là tiếng Nôm, “phụ” là từ Hán Việt. Cách dùng chuẩn nên là “người đàn bà góa” hoặc “quả phụ”.

Mùng 10 tháng 3 hằng năm - ngày giỗ Tổ Hùng Vương - được gọi là Quốc giỗ. Cách kết hợp từ này cũng không ổn vì “quốc” là từ Hán Việt còn “giỗ” là tiếng Nôm. “Ngày giỗ” trong tiếng Hán là “kỵ nhật”. Nên dùng toàn tiếng Nôm cho đúng và dễ hiểu là “ngày giỗ”.

- Hoàn cảnh, khả năng, ngoại hình: Chúng ta thường bắt gặp lối nói: “Bà ấy đang rất hoàn cảnh”, “Khả năng tối nay cúp điện”, “Cần tuyển tiếp viên có ngoại hình” (ai mà chả có ngoại hình, vấn đề là đẹp hay xấu!)… Đó là do hiểu nhầm từ loại, biến thành những câu mơ hồ nhưng… vẫn được chấp nhận vì vẫn hiểu được. Cách diễn đạt tương đương, chuẩn xác cho những ví dụ trên phải là: “Hoàn cảnh của bà ấy đang rất bế tắc”, “Tối nay có thể cúp điện”, “Cần tuyển tiếp viên có ngoại hình đẹp”…

- Ấn tượng, thần tượng: Ấn tượng [印象] là hình tượng do ngũ quan cảm xúc và in sâu vào óc. Đây là danh từ (của tâm lý học), không thể được dùng như tính từ hoặc động từ mà chúng ta hay gặp: “Bức ảnh thật ấn tượng”, “Tôi ấn tượng về vẻ đẹp của cô ấy”...

Thần tượng [神像] có nghĩa là hình tượng cao quý như thần. Đây cũng là danh từ, không thể xem là động từ nhưng nhiều người vẫn dùng sai: “Bọn trẻ rất thần tượng ca sĩ A”…

Còn nhiều trường hợp nữa, sai mười mươi nhưng do cứ quen dùng nên riết rồi sai thành đúng. “Lộng giả thành chân” chính là vì vậy!