Trong đoạn clip mà GS Trịnh Xuân Thuận, đang dạy tại ĐH Virginia (Mỹ), gửi về Việt Nam xem như lời phát biểu nhân dịp ông được vinh danh tại Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh 2016 cho hạng mục Văn hóa - Giáo dục, ông kể về những quyển sách gắn bó với mình trong những ngày thơ ấu ở Sài Gòn.
Ông nhớ lại: “Trong suốt tuổi ấu thơ và thanh niên của tôi ở Sài Gòn vào những năm 1950 và 1960, một trong những niềm vui lớn là được đắm mình trong một cuốn sách phổ biến khoa học thật hay. Trong những giờ phút tuyệt vời đó, tôi tạm quên thế giới chung quanh hằng ngày, để mặc cho tác giả dẫn dắt mình vào những tình tiết kỳ lạ của vũ trụ cũng như đối với một cuộc điều tra của Sherlock Holmes. Tôi hồi hộp theo dõi những diễn tiến của các cuộc khám phá khoa học: những dấu hiệu, những giả thuyết, những con đường lầm lạc, những ngõ cụt và những cuộc tranh luận để rồi cuối cùng đạt tới chân lý.
Những cuốn sách phổ biến khoa học mà tôi đã đọc ở tuổi thơ ấu, nhất là mấy cuốn sách của ông Albert Einstein, đã nuôi dưỡng trí tưởng tượng và làm hình thành những suy tư của tôi. Chắc chắn rằng chúng đã đóng một vai trò to lớn trong việc dẫn dắt những bước đi đầu tiên của tôi đến với khoa học”.
GS Trịnh Xuân Thuận nổi tiếng trên toàn cầu với các đầu sách phổ biến tri thức vật lý thiên văn được viết với ngôn ngữ đầy chất văn chương, trong đó có một tác phẩm (đã được dịch qua tiếng Việt) có thể nói là cuốn từ điển giàu tính thi ca bậc nhất trong các loại từ điển: “Từ điển yêu thích bầu trời và các vì sao”. Những tác phẩm của ông truyền cảm hứng và tình yêu khoa học vũ trụ cho người trẻ, xem như là những nối tiếp phần công việc mà các học giả, tác giả sách khoa học năm xưa đã làm với ông.
Câu chuyện của GS Thuận gợi nhớ đến nhà khoa học Homer H. Hickam, một chuyên gia vật lý vũ trụ, từng làm công việc huấn luyện cho những nhà du hành ở NASA về kỹ năng và kinh nghiệm khi du hành không gian. Homer H. Hickam cũng là tác giả cuốn sách giàu tính tự truyện “Những cậu bé hỏa tiễn” đã được dựng thành phim có tựa “October sky”, do Joe Johnston làm đạo diễn. Homer H. Hickam trải qua tuổi thơ tại vùng hẻo lánh Coalwood, miền Tây Virginia, nơi mọi thứ của đời sống “bị nhuộm đen” bởi màu của bụi từ những mỏ và lời thở than của những công nhân cơ cực luôn đối diện với nhiều rủi ro. Thế nhưng, cũng chính trong bối cảnh đó, một lần vào tháng 10-1957, cậu bé Homer cùng những đứa trẻ vùng mỏ nhìn thấy vệt sáng của vệ tinh Sputnik bay qua vùng trời đêm đen đặc của quê nhà, cậu đã tuyên bố rằng lớn lên mình sẽ là một người chế tạo hỏa tiễn, nhà nghiên cứu không gian.
Không ai kể về các điều kiện giáo dục để Homer H. Hickam đạt được những ước mơ của mình, từ một cậu bé vùng mỏ xa xôi hẻo lánh trở thành chuyên gia của NASA, một tác giả sách truyền cảm hứng và tình yêu không gian cho vô số người trẻ nhưng ai cũng hiểu rằng trên lộ trình đó, những nỗ lực và ý chí quyết tâm cá nhân thôi là chưa đủ mà cần đến cả một bối cảnh học thuật, giáo dục khai phóng, tương hỗ.
Những quyển sách, những sự kiện thực tế bay bổng chỉ có ý nghĩa khơi gợi và hấp dẫn với những trái tim, khối óc đam mê của trẻ nhỏ khi chúng được sinh trưởng trong một môi trường giáo dục xã hội và gia đình lấy khai phóng, tự do cá nhân làm nền tảng. Từ nền tảng đó, những ước mơ đẹp mới có điều kiện biến thành hiện thực chứ không thể chỉ là những khẩu hiệu và thành tích suông.
Cùng thời điểm với sự kiện trao Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh 2016 là hoạt động của Hội sách TP HCM lần 9. TP HCM cuối tháng 3 trời nóng bức nhưng ta vẫn thấy hàng dài những độc giả trẻ nằm vật vờ trên các ghế đá, chờ đến quá nửa đêm để xin chữ ký của một tác giả sách tản văn giải trí ướt át đang “hot”, trong lúc đó, ở những cuộc giao lưu bàn về phát triển sách khoa học, những buổi nói chuyện học thuật vốn đã ít ỏi trong các sự kiện bề nổi của hội sách thì thường lại diễn ra lèo tèo vài ba người và rất ít được giới trẻ quan tâm.
Vẫn biết những hiện tượng bề nổi không nói lên được bản chất, vẫn phải tự an ủi rằng hãy còn đó những người truyền lửa bằng cách làm sách, giảng dạy, nói chuyện để kích hoạt tinh thần hiếu tri của người trẻ nhưng cũng khó giấu được cảm xúc ngậm ngùi, ý nghĩ bẽ bàng trước thực tế.
GS Pierre Darriulat - một nhân vật lớn của ngành vật lý hạt nhân, người đã sống, gắn bó 16 năm trong việc giáo dục và gầy dựng cơ sở dự án nghiên cứu tia vũ trụ, bước qua nhiều trở lực khó khăn về môi trường khoa học sở tại để truyền lửa đam mê nghiên cứu cho nhiều người trẻ - đã chia sẻ quan điểm về tương lai. Trong diễn văn nhận Giải Phan Châu Trinh 2016, ông nói đại ý người trẻ không có lỗi, lỗi chính là họ đang thụ hưởng nhiều tri thức lạc hậu nên quá trình học đại học 4-5 năm là lãng phí; việc chú trọng giáo dục “ở khu vực thứ ba” (các ngành tiếp thị, ngân hàng, quản lý) đang dẫn tới sự thiếu cân bằng về nguồn nhân lực, giáo dục trì trệ dẫn đến việc người dân tốn kém trong việc đưa con em đi du học để lấy những tấm bằng tiến sĩ, thạc sĩ…
Thường thì chúng ta chỉ nhìn thấy nơi những tên tuổi thành công ánh hào quang lấp lánh của hiện tại, những hào nhoáng bề mặt mà ít tự đặt ra câu hỏi sâu hơn: Điều gì đã khởi đầu, là nền tảng và quá trình, điều kiện nào giúp hình thành những giá trị kiệt xuất ở nơi họ? Hướng tới người trẻ và tương lai để tình yêu, lòng đam mê khoa học, học thuật lớn lên trong họ, không chỉ trông chờ những nỗ lực ở mỗi cá nhân mà còn cần sự chăm chút của cả xã hội mà khởi đầu là từ sự chấn hưng nền giáo dục và sự bao dung, trách nhiệm của học giới.
và quét mã QR
Bình luận (0)