xem thêm
An Giang
Bình Dương
Bình Phước
Bình Thuận
Bình Định
Bạc Liêu
icon 24h qua
Đăng nhập
icon Đăng ký gói bạn đọc VIP

Sợ như bò thấy nhà táng

HOÀNG TUẤN CÔNG

Nghĩa đen "Sợ như bò thấy nhà táng" liên quan đến tập tính của con bò và hình thù cái nhà táng

"Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" (GS Nguyễn Lân): "Sợ như bò thấy nhà táng (Ngày xưa đám ma có nhà táng là đám ma nhà giàu mà nhà giàu làm đám ma thường mổ bò làm cỗ). Ý nói: Sợ điều gì có thể làm hại đến mình".

Những cách giải thích cần xem lại

"1575 thành ngữ tục ngữ cần bàn thêm" (Lê Gia): "Sợ như bò thấy nhà táng. "Nhà táng": Nhà làm giả bằng tre giấy, đốt trong đám ma lớn, với mong muốn để cho người chết có nhà mà dùng.

Sợ như bò thấy nhà táng - Ảnh 1.

Minh họa: KHỀU

Nghĩa câu: Trong đám tang lớn của người chết thuộc gia đình giàu có thì mới có nhà mà táng, sau đó thì giết bò heo để thết đãi bà con thân thuộc trong đám tang. Vậy nên, khi con bò thấy đám tang của nhà chủ có cái nhà táng thì nó lo sợ rằng họ sẽ giết nó mà đãi ăn. Ý nói sợ như sợ chết. Khi thấy có hiện tượng xấu mà liên quan tới mình thì mình lo sợ quá".

"Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" (Vũ Dung - Vũ Thúy Anh - Vũ Quang Hào) đưa ra dị bản: "Lo như bò thấy nhà táng. [Như bò thấy nhà táng]. (Nhà táng: nhà bằng giấy úp trên quan tài người chết khi đi đưa đám ma. Chỉ khi nào có đám ma mới có nhà táng. Khi có đám ma, người ta mổ bò làm thịt). Hoảng sợ trước nguy cơ có hại cho mình".

Theo chúng tôi, nghĩa đen theo cách giải thích của các nhà biên soạn, cần xem lại, vì một số lẽ:

- Xưa kia, nuôi trâu bò chủ yếu dùng làm sức kéo phục vụ sản xuất. Chính quyền phong kiến cấm giết mổ trâu bò bừa bãi, phạt tội ăn trộm trâu bò rất nặng. Việc mổ trâu bò để làm ma (kể cả đối với nhà giàu) cũng rất hãn hữu. Mà đã hãn hữu thì không đủ để tạo nên ấn tượng, nếp nghĩ, cứ đám ma là mổ bò.

- Giả sử trong thực tế có chuyện hễ có đám ma là mổ bò thì dẫu nhìn thấy nhà táng, con bò cũng không thể biết được sự nguy hiểm đến tính mệnh của nó. Bởi vì, với con bò, đám cưới, đám ma hay bất cứ lễ hội, đình đám gì (mổ bò hay mổ trâu, mổ lợn; nhà táng hay cái kiệu hoa, kiệu bát cống), nó đều không nhận thức, phân biệt được. Nếu sợ, có chăng nó chỉ sợ khi trực tiếp nhìn thấy đồng loại của nó bị giết ngay trước mắt, chứ không phải vì nhìn thấy nhà táng, nghĩ đến đám ma, nghĩ đến phong tục mổ bò làm ma, rồi liên tưởng đến cái chết (vì sắp đến lượt mình). Đó là kết quả của tư duy, liên tưởng của con người, chứ không phải của loài vật.

Vì sao bò sợ nhà táng?

Theo chúng tôi, nghĩa đen "Sợ như bò thấy nhà táng" liên quan đến tập tính của con bò và hình thù cái nhà táng.

Đúng như các nhà nghiên cứu và biên soạn từ điển đã giảng. "Nhà táng" ở đây là nhà bằng giấy hoặc vải, có trang trí, úp trên quan tài khi đưa đám ma. Tuy nhiên, nhà táng có thể là loại chỉ sử dụng một lần (xong là đốt luôn cho người chết; thành ngữ "Vén tay áo sô, đốt nhà táng giấy"). Cũng có khi nhà táng được làm chắc chắn để sử dụng nhiều lần (gỗ, sơn thếp hoặc khung gỗ, sắt, trang trí bằng vải). Thông thường, mỗi làng, xã chỉ có một vài cái nhà táng loại này.

Nhà có người chết thì một trong những đồ tế khí được làm hoặc mang tới đầu tiên, đó là nhà táng. Nhà táng để sẵn ở đầu ngõ hoặc đầu trục đường đi vào lối ngõ nhà có đám.

Có khi nhà táng được đặt ở đầu ngõ tới 2-3-4 ngày (tùy từng nhà) trước khi đưa ma. Người viếng đám ma, dù xa hay gần, đến đầu ngõ thì thấy nhà táng, nghe tiếng trống kèn là biết đường vào. Đường ngõ xưa chật hẹp. Trâu bò (khu vực đường ngõ có đám ma) ra đồng hay về nhà, đều phải đi ngang qua cái nhà táng ấy. Trong mắt con bò, cái nhà táng chẳng khác nào con quái vật, to lớn, màu sắc sặc sỡ, vằn vện. Mái nhà táng cong cong, chìa ra như những chiếc sừng thú kỳ dị; diềm, tua vải bay phần phật, phấp phới tựa như con quái vật đang cựa mình, chực lao tới. Thế nên, khi phải đi ngang qua nhà táng thì con bò sợ hết hồn hết vía. Bốn chân bò bước lập cập như chạy, mắt bò trợn lên, mồm há ra, phát tiếng kêu ồ ồ kinh hãi. Có con bò khi buộc phải đi qua thì nép sát bờ rào, len lén, vừa đi vừa dè chừng rồi chạy vụt đi thật nhanh; có con hoảng hốt, giật cả giây thừng, nhảy lồng lên, chạy mất biến.

Vậy, tại sao con bò lại hiện diện trong thành ngữ "Sợ như bò thấy nhà táng", chứ không phải trâu hay ngựa?

Trâu tuy chậm chạp, nặng nề nhưng bù lại có sức vóc cực khỏe, cặp sừng làm vũ khí rất lợi hại. Bình thường, trâu có vẻ nặng nề nhưng khi "lâm trận" thì cực dũng mãnh, gan lì, sẵn sàng nghênh chiến, chống lại cả hổ, báo, sư tử. Ngựa không chỉ khỏe mà còn có thể tung ra cú đá hậu song phi như trời giáng. Nếu đến nước phải "tẩu vi thượng sách" thì ngựa tung bốn vó phi nước đại… Trong khi đó, bò tuy húc cũng biết, đá cũng hay (kể cả đá song phi tầm thấp) nhưng sức vóc và lực ra đòn của bò chỉ thuộc diện làng nhàng, kém xa so với trâu, ngựa. Bò tuy nhanh nhẹn hơn trâu nhưng nếu cần chạy thoát thân thì cũng chẳng nhanh hơn trâu và kém xa ngựa.

Với trâu, ngựa, không phải chúng không sợ khi nhìn thấy nhà táng hay vật thể lạ. Tuy nhiên, kiểu sợ, dè chừng của trâu rất khác. Đó là nó dừng lại quan sát, nghênh sừng lên, có khi mắt long sòng sọc, vừa phun phì phì vừa gảy sừng, nửa như đe dọa, xua đuổi đối phương, nửa như sẵn sàng nghênh chiến. Với ngựa, dẫu có sợ hãi bỏ chạy thì thói quen đi, chạy như phi của nó cũng chẳng có gì ấn tượng như nỗi khiếp đảm ở bò. 

Không phải nỗi sợ của sự liên tưởng

Điều đáng chú ý, một số từ điển tuy không giải thích nghĩa đen nhưng cách giải thích nghĩa bóng là đúng:

- "Thành ngữ tiếng Việt" (Nguyễn Lực - Lương Văn Đang): "Sợ như bò thấy nhà táng: Sợ hãi, hốt hoảng: "Ông trông mặt dữ tợn lại nghiêm, nên mọi người sợ ông như bò thấy nhà táng". Xem thêm: "Hết hồn hết vía".

- "Từ điển thành ngữ Việt Nam" (Nguyễn Như Ý - Nguyễn Văn Khang - Phan Xuân Thành): "Sợ như bò thấy nhà táng: Quá hốt hoảng, sợ hãi đến mức chạy biến, lẩn trốn, không dám ở lại hoặc ngồi đối mặt nhau lâu.

Rõ ràng, "Sợ như bò thấy nhà táng" là cái sợ khi con bò trực diện nhìn thấy một vật lạ, chứ không phải nỗi sợ của sự liên tưởng về sự nguy hiểm diễn ra phía sau cái nhà táng ấy.

Lên đầu Top

Bạn cần đăng nhập để thực hiện chức năng này!

Bạn không thể gửi bình luận liên tục. Xin hãy đợi
60 giây nữa.

Thanh toán mua bài thành công

Chọn 1 trong 2 hình thức sau để tặng bạn bè của bạn

  • Tặng bằng link
  • Tặng bạn đọc thành viên
Gia hạn tài khoản bạn đọc VIP

Chọn phương thức thanh toán

Tài khoản bạn đọc VIP sẽ được gia hạn từ  tới

    Chọn phương thức thanh toán

    Chọn một trong số các hình thức sau

    Tôi đồng ý với điều khoản sử dụng và chính sách thanh toán của nld.com.vn

    Thông báo