Lễ hội bị lợi dụng

Mùa lễ hội đã bắt đầu. Còn quá sớm để so sánh năm nay với các năm trước nhưng ngay từ lúc này đã có thể ghi nhận những toan tính lợi dụng lễ hội để trục lợi. Nạn chèo kéo, tranh giành khách và “chặt chém” tại hội chùa Hương mới khai mở là minh chứng.

Hàng ngàn người đi lễ hội chùa Hương Tích (Hà Tĩnh) vào mồng 6 Tết. Ảnh: Hoàng Yến

Lễ hội vốn là sinh hoạt tâm linh mang ý nghĩa văn hóa, tín ngưỡng cao đẹp. Tuy nhiên, bức tranh lễ hội mấy năm gần đây thường bị nhem nhuốc, thậm chí còn bị chấm phá bởi những nét ứng xử bi hài đến lố bịch, quái đản. Cảnh hàng ngàn con người chen lấn, giẫm đạp, thậm chí gây gổ, xô xát với mức độ căng thẳng và khốc liệt không thể tin nổi nhằm tranh giành ấn chỉ -  như tại lễ hội phát ấn đền Trần năm vừa qua và cả năm trước đó.

Nhiều ý kiến cho rằng bức tranh lễ hội bị xấu xí là do thói mê tín dị đoan hoành hành ở khắp mọi tầng lớp xã hội, từ quan chức cho đến dân thường. Đúng là có hẳn một xu hướng sống, ngày càng mạnh, dựa vào những điều, những vật được cho là của thế lực siêu nhiên, có tác dụng đem lại tiền tài, bằng cấp, danh vọng, chức tước. Tồn tại trong những hoàn cảnh, điều kiện không giống nhau và theo đuổi những lợi ích rất khác biệt, người ta đến lễ hội để cầu phúc, lộc với cùng một niềm tin về ân sủng của thần thánh, của ơn trên.

Niềm tin giống nhau trở thành động lực đẩy người ta tìm đến một nơi chốn nhất định, là chỗ diễn ra lễ hội, trong cùng một khoảng thời gian. Điều đó tự nhiên dẫn đến tình trạng chen chúc của nhiều cá thể trong một không gian hẹp. Và một khi sự tụ hội chỉ là hành động hoàn toàn mang tính tự phát của các cá thể quen sống trong cộng đồng ở trình độ tổ chức chưa cao thì mọi thứ sẽ diễn ra một cách lộn xộn: mọi người giẫm đạp nhau để xông lên phía trước; hàng quán, xe tàu thi nhau “chặt chém”; trộm cắp, cướp giật như cá gặp nước, tha hồ tung hoành.

Sự hỗn độn ấy, nếu được lặp đi lặp lại, thì tất yếu trở nên cực đoan bởi theo thời gian, càng gia tăng số người có chung một niềm tin, hay đúng hơn là có chung sự mê tín, đồng thời có một trình độ nhận thức về văn hóa ứng xử trong không gian chung không chênh lệch lắm, ở mức thấp, cùng hồ hởi đi trẩy hội.

Thật ra, mê tín ở đâu cũng có nhưng trong các xã hội được tổ chức tốt,  thành viên được dạy dỗ từ tấm bé để biết cư xử, giao tiếp đúng mực trong quan hệ cộng đồng. Về mặt lý thuyết, mỗi người đều có quyền tự do làm bất kỳ việc gì, lấy bất kỳ thứ gì mình thích nhưng đồng thời cũng có nghĩa vụ tôn trọng lợi ích chung và quyền tự do của mọi người khác. Thấm nhuần nguyên tắc đó, khi nhận thấy có nhiều người cùng di chuyển theo một hướng thì người ta tự động nhận ra sự cần thiết của việc xếp hàng để di chuyển theo thứ tự trước sau. Điều đó giải thích tại sao các lễ hội dù đông người vẫn diễn ra trong vòng trật tự. Những người phục vụ lễ hội, về phần mình, hiểu rằng cung ứng dịch vụ có chất lượng với giá cả hợp lý mới là cách tốt nhất để thu lợi bền vững.

Những người đi xin lộc bằng cách chen lấn, giẫm đạp thậm chí bằng vũ lực và những người lái đò, lái xe, chủ hàng quán thẳng tay “chặt chém” chắn chắn đã không được hưởng nền giáo dục đó. Họ cứ chăm chăm làm thế nào đạt được mục tiêu cụ thể theo đuổi; còn việc làm đó có gây thiệt hại cho ai khác hay có làm xấu đi khung cảnh chung về đời sống, về kinh tế của cả đất nước thì... mặc kệ!