9 nghệ sĩ được đề xuất đặt tên đường: Một thời lừng lẫy
(NLĐO) - Trong 9 nghệ sĩ sân khấu gạo cội được đề xuất đặt tên đường ở TP HCM có 3 phụ nữ cùng quê Mỹ Tho - Tiền Giang, tài sắc vẹn toàn và đều là những giọng ca vang bóng một thời
Theo TS Lê Hồng Phước, Trường ĐH KHXH&NV - ĐHQG TP HCM, 9 nghệ sĩ được Hội Sân khấu TP đề xuất đặt tên đường (gồm: NSND Tám Danh, NSND Phùng Há, NSND Bảy Nam, nghệ sĩ Năm Phỉ, NSND Út Trà Ôn, NSND - soạn giả Viễn Châu, soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng và NSND - họa sĩ Lương Đống) đều là những người nổi tiếng, có sức lan tỏa trong cộng đồng qua các tác phẩm, vai diễn để đời. "Họ đều cực kỳ xứng đáng được đặt tên đường tại TP HCM" - ông nhận xét.
Nghệ sĩ Năm Phỉ: Hiện tượng đặc biệt
Nghệ sĩ Năm Phỉ (1906-1954) tên thật là Lê Thị Phỉ, quê Mỹ Tho - Tiền Giang; được đánh giá là hiện tượng đặc biệt của sân khấu cải lương miền Nam. Dù có giọng ca khó ai thay thế nhưng bà phải trải qua một đời lận đận, truân chuyên.
Năm lên 10 tuổi, mỗi khi xem hát đình, cô bé Lê Thị Phỉ đã tỏ ra say mê, khóc cười với từng câu ca lời thoại. Cô được mẹ khích lệ theo đuổi nghiệp cầm ca nhưng cha lại cấm tiệt. Đến mức, khi được nhận vào đoàn hát đầu tiên ở Mỹ Tho năm 13 tuổi, cô bị cha từ mặt. Thậm chí, trước khi mất, ông cũng dặn lại không cho cô thọ tang.
Dù có giọng ca khó ai thay thế nhưng nghệ sĩ NămPhỉ phải trải qua một đời lận đận, truân chuyên
Lúc ấy, ở Mỹ Tho có một người thợ kim hoàn mê đờn ca tài tử là ông Hai Cu đã bán hết gia sản để lập gánh Nam Đồng Ban. Gặp Lê Thị Phỉ, ông kỳ vọng cô đào trẻ này cùng với Hai Giỏi - con trai ông, vốn có giọng ca mùi mẫn - là "trời sinh một cặp", trở thành đôi đào kép thượng thặng. Chính ông đã đặt nghệ danh cho cô là Năm Phỉ.
Quả nhiên, anh kép Hai Giỏi và cô đào Năm Phỉ nhanh chóng nổi đình nổi đám ở Mỹ Tho. Rạp hát luôn "cháy vé" mỗi khi Nam Đồng Ban thông báo mở màn biểu diễn. Tình yêu giữa 2 người cũng nảy sinh. Họ càng diễn càng hay, kéo khách đến rạp nườn nượp.
Thế nhưng, 2 năm sau, trong một đêm diễn, Hai Giỏi bất ngờ ngã vật trên sân khấu. Giọng ca ngọt ngào ấy đã tắt ngấm và Hai Giỏi đột quỵ ra đi khi mới ở tuổi đôi mươi. Năm Phỉ quá đau buồn, cô ngã bệnh nên Nam Đồng Ban phải đóng cửa.
Một thời gian dài, khán giả lục tỉnh luôn mong chờ cô đào Năm Phỉ tái xuất. Ông bầu Hai Cu một mặt động viên cô, một mặt gom tiền lập lại gánh hát mới mang tên Tái Đồng Ban.
Và, Năm Phỉ đã quay lại, đóng với kép mới Năm Châu - cũng là "trời sinh một cặp". Năm Phỉ - Năm Châu đã "hớp hồn" khán giả qua hàng loạt vở diễn.
Chẳng mấy chốc, nghệ sĩ Năm Phỉ nổi lên là ngôi sao số 1 của sân khấu cải lương thời ấy. Năm 1926, ông chủ gánh Phước Cương mời được cặp đào kép Năm Phỉ - Năm Châu về diễn. Ông còn đem lòng yêu thương và cưới nghệ sĩ Năm Phỉ làm vợ.
Năm 1931, gánh hát Phước Cương được mời sang Paris - Pháp biểu diễn, tham gia đoàn có các nghệ sĩ Năm Phỉ, Tám Danh… Trong lần trình diễn mang tầm quốc tế này, nghệ sĩ Năm Phỉ nhận được 4 huy chương kèm theo số tiền thưởng đến 230.000 quan Pháp.
"Những huy chương này thời đó có giá trị hàng ngàn lượng vàng" - NSND Kim Cương tự hào khi nói đến người dì thứ 5 trong gia đình mà bà gọi là má Năm. Nghệ sĩ Năm Phỉ luôn xem nghệ sĩ Kim Cương như con ruột và hết lòng dạy dỗ. Sau này, khi lập đoàn hát riêng, gia đình đã ghép tên hai người là Năm Phỉ - Kim Cương như một thương hiệu.
Nghệ sĩ Năm Phỉ trong chuyến lưu diễn ở Pháp năm 1931
Nghệ sĩ Năm Phỉ còn tham gia công tác tuyên truyền cho cách mạng nhiều năm. Bà từng thay mặt Hội Ái hữu cải lương lên tiếng kêu gọi đấu tranh đòi tự do nghiệp đoàn, áo cơm, dân chủ tại rạp hát Đội Có ở Phú Nhuận - Sài Gòn ngày 1-5-1938...
Nghệ sĩ Năm Phỉ qua đời ở tuổi 48 (1954) vì vỡ mạch máu não. Sự ra đi của bà - một ngôi sao lớn - đã khiến giới kịch nghệ thời đó hết sức đau buồn, tiếc thương.
Trong đám tang nghệ sĩ Năm Phỉ, danh cầm Chín Trích (cha nghệ sĩ Tú Trinh) - người hằng đêm đệm đàn cho bà ca diễn suốt mấy chục năm ròng - nghẹn ngào: "Cô Năm mất rồi, từ nay Chín Trích không đờn cho ai ca nữa". Nói xong, ông đập vỡ cây đàn rồi gục đầu bên quan tài nức nở...
NSND Phùng Há: "Bà chủ" với Bạch Công tử
NSND Phùng Há (1911-2009) tên thật là Trương Phụng Hảo, quê Châu Thành - Mỹ Tho. Khi Phụng Hảo lên 9 tuổi thì cha qua đời, gia đình khó khăn nên cô phải nghỉ học đi làm kiếm tiền. Năm 13 tuổi, cô phải làm công trong một lò gạch.
Nhờ giọng ca truyền cảm, ngọt ngào, cô bé Phụng Hảo được ông bầu Hai Cu - gánh hát Nam Đồng Ban (sau là Tái Đồng Ban) tạo cơ hội theo con đường nghệ thuật. Năm 1924, ông mời cô tham gia với vai trò đào chính, đóng cặp với kép chính Năm Châu. Ông cũng là người gợi ý cô lấy nghệ danh Phùng Há.
Vai diễn đầu tiên đánh dấu cuộc đời hoạt động nghệ thuật của nghệ sĩ Phùng Há là Giả Thị trong vở cải lương "Hoàng Phi Hổ quy Châu" của soạn giả Nguyễn Công Mạnh. Sau đó, bà tham gia các vở "Thôi Tử thí Tề Quân", "Mổ tim Tỷ Can", "Anh hùng náo Tam Môn Nhai" của NSND Năm Châu; "Khúc oan vô lượng", "Tội của ai" của soạn giả Tư Chơi…
Nghệ sĩ Phùng Há nổi tiếng với giọng ca truyền cảm, ngọt ngào
Năm 1926, nghệ sĩ Phùng Há cùng các nghệ sĩ: Năm Châu, Tư Chơi, Ba Du gia nhập gánh hát Trần Đắc. Đến năm 1929, bà được người chồng giàu có Bạch Công tử (Lê Công Phước) lập cho gánh hát Huỳnh Kỳ để làm bà chủ khi mới 18 tuổi. Huỳnh Kỳ quy tụ rất nhiều đào kép nổi tiếng, như: Ba Vân, Năm Phỉ, Tám Du, Năm Thiện....
Bạch Công tử còn xây rạp hát Huỳnh Kỳ cạnh ngôi nhà của ông ở Mỹ Tho để gánh hát biểu diễn thường xuyên. Vở tuồng ăn khách nhất của gánh Huỳnh Kỳ lúc đó là "Giọt máu chung tình", do nghệ sĩ Phùng Há đóng vai Bạch Thu Hà, Năm Thiện vai Võ Đông Sơ.
Không chỉ để lại dấu ấn sâu đậm với người dân vùng sông nước miền Tây, gánh Huỳnh Kỳ còn thu hút đông đảo khán giả Sài Gòn. Theo hồi ký "Nổi trôi trong ánh đèn màu" của nghệ sĩ Bảy Nhiêu, "đến 3 giờ chiều thì vé các hạng của gánh Huỳnh Kỳ đều hết, nhiều người thất vọng đón buổi tối để mua cho được vé đêm mai".
Nghệ sĩ Phùng Há trong một vở tuồng cải lương
Với giọng ca xuất sắc và diễn xuất tinh tế, từng giảng dạy tại Trường Quốc gia Âm nhạc - Kịch nghệ Sài Gòn (nay là Nhạc viện TP HCM), nghệ sĩ Phùng Há đã rèn luyện, đào tạo nhiều thế hệ nghệ sĩ. Trong đó, nhiều người sau này đã đạt danh hiệu NSND, NSƯT. Bà có công rất lớn trong việc truyền nghề cho hậu bối qua những bài học kinh nghiệm, những kiến thức đúc kết từ quá trình làm nghề được đưa vào giáo án giảng dạy.
NSND Bảy Nam: Lập vô số kỷ lục
NSND Bảy Nam (1913-2004) tên thật Lê Thị Nam, quê Mỹ Tho, là em ruột nghệ sĩ Năm Phỉ và là mẹ NSND Kim Cương. Theo nghệ thuật cải lương từ niềm đam mê mà người chị truyền lại, bà gắn bó với sân khấu từ năm 14 tuổi.
NSND Bảy Nam và NSND Kim Cương trong vở "Lá sầu riêng"
NSND Bảy Nam được xem là nữ nghệ sĩ lập nên vô số kỷ lục: Nữ bầu gánh đầu tiên trong lịch sử cải lương - 19 tuổi đã lập gánh hát gánh Nam Hưng; nữ tác giả kịch bản đầu tiên của Sài Gòn với hàng loạt kịch bản hay như: "Nỗi đau lòng mẹ", "Gươm vàng máu đỏ", "Điều Tam Xuân", "Tiêu Anh Phụng", "Phấn hậu cung"...
Bà cũng là nữ nghệ sĩ đầu tiên ở Sài Gòn được hãng Intermondial Film (Pháp) mời đóng phim "Mort en fraude" của đạo diễn Marcel Camus.
NSND Kim Cương bên di ảnh của mẹ - NSND Bảy Nam
Trong cuộc sống đời thường, NSND Bảy Nam luôn giản dị, khiêm tốn. Sự bao dung, tài đức đã giúp bà hóa thân vào những vai người mẹ rất thành công.
NSND Bảy Nam từng bày tỏ nghề hát không giống các nghề khác. Với bà, ca diễn để có cơm ăn áo mặc chỉ là chuyện thứ yếu. Bà xem sân khấu là "đạo", là "thánh đường nghệ thuật", nơi góp phần giáo dục nhân cách, thẩm mỹ.
(Còn tiếp)