Giải pháp nào cho mùa tuyển sinh sau?

Hàng loạt sự cố xảy ra trong kỳ tuyển sinh ĐH năm 2025 đã đặt ra yêu cầu phải đổi mới tuyển sinh từ năm 2026

Kỳ tuyển sinh đại học (ĐH) 2025 cơ bản đã khép lại và nay là lúc để nhìn nhận, đánh giá lại để chuẩn bị cho kỳ tuyển sinh năm 2026 thuận lợi hơn cho thí sinh, cho trường ĐH, cao đẳng (CĐ) và cho cả cơ quan quản lý.

Không chỉ là học bạ

Kỳ tuyển sinh ĐH 2025 có nhiều thay đổi, tưởng chừng như chỉ điều chỉnh về kỹ thuật nhưng lại tác động mạnh đến thí sinh như việc không xét tuyển sớm, quy đổi điểm giữa các phương thức, điểm cộng ưu tiên…

TS Nguyễn Đức Nghĩa, nguyên Phó Giám đốc ĐHQG TP HCM, đánh giá mùa tuyển sinh 2025 đã đi vào lịch sử với hàng loạt sự cố nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của hàng ngàn thí sinh.

Đó là sự cố "đỗ ảo, trượt thật" tại Trường ĐH Sư phạm TP HCM, là vụ việc nghiêm trọng nhất. Do lỗi kỹ thuật trong quá trình lọc ảo, hệ thống của trường đã báo "trúng tuyển" cho nhiều thí sinh không đủ điểm chuẩn. Theo quy tắc, khi một thí sinh đã được ghi nhận trúng tuyển ở một nguyện vọng, tất cả các nguyện vọng sau đó sẽ tự động bị hủy. Kết quả là, những thí sinh "trúng tuyển ảo" này đã bị hệ thống từ chối xét tuyển ở các nguyện vọng tiếp theo tại các trường khác, dù họ hoàn toàn đủ điểm đỗ.

Vụ việc đã khiến hàng chục thí sinh "trượt oan" và đòi hỏi sự can thiệp, phối hợp xử lý thủ công giữa nhiều trường ĐH để khắc phục.

Cũng là sự cố nhưng ở Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) lại là sự nhầm lẫn khi trường đã công bố nhầm môn thành phần trong tổ hợp D66, khiến nhiều thí sinh đủ điểm theo đúng quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) lại bị đánh trượt. Hay sự cố sập hệ thống và không hiển thị kết quả, trong nhiều ngày liền sau khi công bố điểm chuẩn, cổng tra cứu của Bộ GD-ĐT liên tục quá tải hoặc không hiển thị trạng thái "Đỗ/Trượt" rõ ràng.

Lý giải về các sự cố, Bộ GD-ĐT khẳng định nguyên nhân chính đến từ lỗi thao tác, nhập liệu và xử lý dữ liệu của một số trường ĐH, đồng thời cho rằng hệ thống và thuật toán của Bộ không có lỗi. Tuy nhiên, việc đổ lỗi hoàn toàn cho "yếu tố con người" ở các trường là chưa đầy đủ và chưa phản ánh hết bản chất vấn đề.

Phân tích sâu hơn cho thấy các nguyên nhân mang tính hệ thống, TS Nguyễn Đức Nghĩa cho rằng việc tập trung hóa toàn bộ quá trình xử lý vào một hệ thống duy nhất, dù nhằm mục đích công bằng, đã tạo ra một kiến trúc thiếu khả năng chống chịu lỗi. Trong một hệ thống như vậy, một sai sót nhỏ ở một mắt xích (ví dụ: lỗi lọc ảo của một trường) có thể gây ra hiệu ứng sụp đổ dây chuyền và ảnh hưởng trên diện rộng, như đã thấy trong vụ việc của Trường ĐH Sư phạm TP HCM.

Sự phức tạp của dữ liệu và quy trình cũng là một vấn đề. Theo TS Nghĩa, hệ thống phải xử lý một khối lượng dữ liệu khổng lồ (hơn 50 triệu lượt xét tuyển) với hàng ngàn quy tắc tuyển sinh riêng biệt, phức tạp từ hàng trăm trường. Việc bãi bỏ xét tuyển sớm đã dồn toàn bộ gánh nặng này vào một thời điểm duy nhất, không còn giai đoạn đệm để phát hiện và sửa lỗi. Một hệ thống phức tạp và có tầm ảnh hưởng lớn như vậy đã được triển khai trên toàn quốc mà không có một giai đoạn thí điểm ở quy mô nhỏ hơn. Các trường ĐH dường như cũng chưa được tập huấn đầy đủ để có thể chuyển đổi các quy tắc tuyển sinh đa dạng của mình thành một định dạng dữ liệu chuẩn hóa cho hệ thống mới một cách hoàn hảo dưới áp lực thời gian. Do đó, các "lỗi con người" là một kết quả có thể dự báo trước của một quy trình triển khai hệ thống còn nhiều thiếu sót.

Phải được khắc phục

Dù Bộ GD-ĐT không chính thức thừa nhận nhưng thực tế đã cho thấy kỳ tuyển sinh ĐH, CĐ năm 2025 gặp nhiều sự cố nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của hàng ngàn thí sinh. Việc này phải được khắc phục trong kỳ tuyển sinh năm 2026 và những năm tới.

Vì vậy, tại Hội nghị Giáo dục ĐH năm 2025 được Bộ GD-ĐT tổ chức ngày 18-9, Bộ GD-ĐT đã phát phiếu khảo sát đến hơn 200 trường ĐH về tuyển sinh ĐH từ năm 2026. Trong đó, với phương thức xét tuyển từ điểm học bạ THPT, Bộ GD-ĐT đưa ra 2 phương án là bỏ hoặc tiếp tục sử dụng.

Nếu như kỳ thi tốt nghiệp THPT hay các kỳ thi đánh giá năng lực đều có chuẩn chung cho các thí sinh dự thi thì kết quả học bạ không có chuẩn chung do đánh giá học sinh của các trường THPT ở nhiều nơi là khác nhau. Kết quả học bạ của học sinh này tốt không bảo đảm chắc chắn rằng học sinh đó thật sự có học lực tốt. Vậy nên, không phải trường ĐH nào cũng sử dụng học bạ làm phương thức xét tuyển riêng.

Tại TP HCM, nhiều trường ĐH đã nói không với xét tuyển học bạ như Trường ĐH Y Dược TP HCM, khối các trường thành viên ĐHQG TP HCM, Trường ĐH Sài Gòn... Nhưng nhiều trường ĐH khác, kể cả những trường danh tiếng, vẫn sử dụng kết quả học bạ là phương thức xét tuyển riêng suốt nhiều năm qua.

TS Quách Thanh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật TP HCM, cho biết đa phần thí sinh trúng tuyển vào trường bằng phương thức xét học bạ vẫn thể hiện được năng lực tốt trong quá trình học ĐH. Tương tự, TS Nguyễn Trung Nhân, Trưởng Phòng Đào tạo - Trường ĐH Công nghiệp TP HCM, cũng cho biết nhiều thí sinh trúng tuyển bằng phương thức xét học bạ vào trường vẫn có năng lực học ĐH rất tốt.

Quyền của các trường

Dưới góc nhìn của trường CĐ, TS Trần Mạnh Thành, Hiệu trưởng Trường CĐ Bách khoa Bách Việt, cho rằng nếu bỏ phương thức xét tuyển ĐH bằng học bạ sẽ mở ra nhiều lợi thế cho các trường CĐ.

Thực tế cho thấy, đa số các trường ĐH ngoài công lập sử dụng học bạ làm phương thức xét tuyển chính. Khi trượt ĐH công lập, thí sinh bắt đầu "rẽ hướng" sang trường ĐH ngoài công lập, sau đó mới lựa chọn vào CĐ. Vì vậy, nếu không còn xét tuyển ĐH bằng học bạ, khả năng tuyển sinh của các trường CĐ sẽ được cải thiện đáng kể.

TS Thành cho rằng điểm học bạ có thể được sử dụng như một tiêu chí phụ trong xét tuyển ĐH. Ví dụ, khi điểm thi tốt nghiệp THPT của 2 thí sinh bằng nhau, trường ĐH có thể xem xét thêm điểm học bạ để lựa chọn thí sinh đạt yêu cầu. Mặt khác, cách tiếp cận này giúp đánh giá toàn diện quá trình học tập của học sinh, vừa bảo đảm tính công bằng cho tất cả các thí sinh.

Các chuyên gia giáo dục cho rằng sử dụng phương thức xét tuyển nào là quyền của các trường, các trường sẽ tự quyết định chọn phương thức xét tuyển nào. Để kỳ tuyển sinh 2026 bớt biến động, Bộ GD-ĐT nên dừng quy định quy đổi điểm, thậm chí khôi phục xét tuyển sớm để thí sinh có "điểm tựa" nhằm tránh việc phải đăng ký quá nhiều nguyện vọng cho an toàn.