Giảm nghèo tại TP HCM: Hơn 12.000 tỉ đồng và hành trình đổi đời

Huy động hơn 12.000 tỉ đồng trao “cần câu” sinh kế thay vì trợ cấp, TP HCM đã giúp hàng ngàn hộ dân vượt qua đại dịch và thoát nghèo bền vững

Giai đoạn 2021-2025, dù chịu áp lực nặng nề từ đại dịch COVID-19, TP HCM đã có bước chuyển mình ngoạn mục. Thay vì trợ cấp thụ động, Thành phố tập trung trao sinh kế và lấp đầy thiếu hụt an sinh (vốn, y tế, nhà ở), tạo bệ phóng giúp người nghèo không chỉ trụ vững mà còn vươn lên làm chủ cuộc sống.

Trao "cần câu" thay vì "con cá"

Nếu ví đói nghèo là một căn bệnh trầm kha, thì vốn chính là liều thuốc tăng lực quan trọng nhất để cơ thể hồi phục. Nhìn vào cơ cấu nguồn lực huy động cho giảm nghèo của TP HCM giai đoạn vừa qua, có thể thấy rõ sự ưu tiên tuyệt đối cho giải pháp này.

Trong tổng số hơn 12.426 tỉ đồng huy động được tính đến tháng 1-2025, nguồn vốn tín dụng ưu đãi chiếm tới hơn 11.126 tỉ đồng. Đây là con số biết nói, khẳng định tư duy "trao cần câu" của chính quyền Thành phố. 

Dòng vốn này không chảy vào túi người dân để chi tiêu tiêu dùng, mà trở thành phương tiện sản xuất, là chiếc xe máy để chạy xe ôm công nghệ, là gánh hàng rong, hay là vốn liếng để mở tiệm tạp hóa nhỏ sau những ngày giãn cách xã hội.

Cụ thể, thông qua Ngân hàng Chính sách xã hội, nguồn vốn cho vay hỗ trợ giảm nghèo đã giải ngân gần 2.000 tỉ đồng cho hơn 33.700 lượt hộ vay. Đáng chú ý hơn, Quỹ Quốc gia về việc làm và nguồn vốn cho vay giải quyết việc làm Thành phố đã bơm ra thị trường hơn 12.000 tỉ đồng, hỗ trợ tạo việc làm cho hơn 180.000 lao động.

Đặc biệt, TP HCM còn dành sự quan tâm đến một nhóm đối tượng rất dễ bị tổn thương: những hộ dân bị thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tư. Quỹ Hỗ trợ giải quyết việc làm cho người có đất bị thu hồi (Quỹ 34) đã giải ngân hàng chục tỉ đồng, giúp hơn 1.100 lượt hộ chuyển đổi nghề nghiệp. 

Đây là chính sách cực kỳ nhân văn trong bối cảnh tốc độ đô thị hóa nhanh, giúp người nông dân mất đất không bị mất kế sinh nhai, tránh được cú sốc thất nghiệp.

Đối với những người nghèo đô thị, những người buôn gánh bán bưng hay lao động tự do, việc tiếp cận được nguồn vốn ngân hàng chính thống với lãi suất ưu đãi là "cánh cửa hẹp". 

Việc Thành phố ủy thác hàng ngàn tỉ đồng ngân sách địa phương sang Ngân hàng Chính sách xã hội (như năm 2023 là 2.796 tỉ đồng, năm 2024 là 998 tỉ đồng ) đã mở toang cánh cửa ấy. 

Nhờ đó, người dân tránh được bẫy "tín dụng đen" vốn chực chờ nuốt chửng những người túng quẫn, có vốn để làm ăn, từng bước tích lũy và thoát nghèo bền vững. 

Các khoản nợ quá hạn được kiểm soát ở mức rất thấp (chỉ 0,55% với vốn giảm nghèo và 0,17% với vốn giải quyết việc làm) cho thấy người nghèo TP HCM rất trọng chữ tín và sử dụng đồng vốn hiệu quả.

Dệt tấm "áo giáp" an sinh đa chiều

Thước đo nghèo đa chiều mà TP HCM áp dụng khắt khe hơn chuẩn chung, bởi ở đô thị, cái nghèo không chỉ hiện hữu qua thu nhập mà còn là sự thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản. Một gia đình có thể đủ tiền ăn, nhưng nếu một thành viên đổ bệnh nan y mà không có bảo hiểm y tế, hay con cái phải bỏ học vì học phí, họ sẽ lập tức rơi xuống đáy vực nghèo đói. 

Chính vì vậy, song song với hỗ trợ sinh kế, TP HCM đã dệt nên một tấm "áo giáp" an sinh đa chiều để bảo vệ những người yếu thế.

Về y tế - lá chắn quan trọng nhất, Thành phố đã mua và cấp miễn phí 411.637 thẻ bảo hiểm y tế cho thành viên hộ nghèo, hộ cận nghèo với số tiền hơn 326 tỉ đồng. 

Tấm thẻ này là "bùa hộ mệnh", giúp người nghèo dám đến bệnh viện khi đau ốm, giảm thiểu rủi ro khánh kiệt gia sản vì viện phí. Kết quả là, số hộ thiếu hụt chiều y tế đã giảm mạnh, từ hơn 40.000 hộ đầu giai đoạn xuống còn hơn 18.000 hộ.

Về giáo dục - chìa khóa thoát nghèo liên thế hệ, chính sách miễn giảm học phí đã bao phủ 73.676 lượt học sinh với kinh phí hơn 38 tỉ đồng. Hàng trăm ngàn suất học bổng, tiền ăn trưa cho trẻ mẫu giáo, hay hỗ trợ chi phí học tập đã giữ chân con em người nghèo ở lại trường học. Đây là sự đầu tư nhân văn nhất, để cái nghèo không di truyền sang thế hệ tương lai.

Bên cạnh các nhu cầu cơ bản, TP HCM còn chú trọng đến những quyền lợi pháp lý và tinh thần cho người nghèo - điều ít địa phương nào làm được bài bản. Chính sách trợ giúp pháp lý miễn phí đã tư vấn cho hơn 500 người thuộc diện hộ nghèo, thậm chí tham gia tố tụng bào chữa cho 59 vụ việc. 

Điều này bảo đảm người nghèo không bị yếu thế trước pháp luật chỉ vì không có tiền thuê luật sư. Ngoài ra, sự chăm lo Tết Nguyên đán cũng là nét đẹp nghĩa tình đặc trưng, với hơn 244.000 lượt hộ được hỗ trợ tổng kinh phí lên đến 342 tỉ đồng, để ai cũng có một cái Tết ấm no.

Về nhà ở - giấc mơ an cư, dù gặp vô vàn khó khăn về quỹ đất và thủ tục pháp lý đô thị, Thành phố vẫn nỗ lực vận động xây mới và sửa chữa chống dột cho 2.733 căn nhà tình thương, nhà tình nghĩa với số tiền hơn 133 tỉ đồng. Những mái nhà lành lặn đã giúp hàng ngàn hộ dân yên tâm "lạc nghiệp".

Kỳ tích và những nốt trầm

Hiệu quả của sự chuyển dịch chính sách từ "cho không" sang "hỗ trợ có điều kiện" đã được chứng minh bằng những con số thực tế. Tính đến cuối năm 2024, TP HCM đã giảm được gần 70.000 hộ nghèo, hộ cận nghèo. 13 quận, huyện cũ đã hoàn thành mục tiêu không còn hộ nghèo theo chuẩn Thành phố.

Nhưng thành công lớn nhất không nằm ở báo cáo thành tích, mà ở sự thay đổi trong tư duy của chính người nghèo. Báo cáo của UBND Thành phố ghi nhận: Thành viên hộ nghèo, hộ cận nghèo ngày càng nâng cao nhận thức, loại bỏ dần tư tưởng an phận, trông chờ ỷ lại. 

Họ đã chủ động học nghề (với hơn 4.000 lao động được hỗ trợ đào tạo), chủ động tìm kiếm việc làm thông qua các sàn giao dịch (hơn 18.000 người được giải quyết việc làm ) và sử dụng vốn vay đúng mục đích.

Tuy nhiên, bức tranh giảm nghèo không chỉ có gam màu sáng. Thực tế vẫn còn những nốt trầm trăn trở. Báo cáo thẳng thắn nhìn nhận, tỉ lệ kéo giảm thiếu hụt về nhà ở, bảo hiểm xã hội và trình độ giáo dục người lớn vẫn còn hạn chế. 

Nguyên nhân một phần do thủ tục sửa chữa nhà còn vướng quy hoạch, phần khác do người dân còn nặng gánh mưu sinh nên chưa mặn mà với bảo hiểm tự nguyện hay việc học tập nâng cao trình độ.

Bên cạnh đó, nhân sự làm công tác giảm nghèo ở cơ sở có nhiều biến động, phải kiêm nhiệm nhiều việc khiến tiến độ rà soát, cập nhật thông tin đôi lúc còn chậm. Cá biệt, vẫn còn một bộ phận nhỏ người dân có tâm lý ỷ lại, không muốn thoát nghèo để tiếp tục hưởng chính sách, gây khó khăn cho việc đánh giá thực chất.

Chính sự hợp lực giữa chính sách đúng đắn của Nhà nước, sự chung tay của cộng đồng (doanh nghiệp, mạnh thường quân) và ý chí vươn lên của người dân đã tạo nên sức mạnh tổng hợp để vượt qua những tồn tại đó. 3 ngày "vàng" hay 3 năm nỗ lực đều quý giá như nhau, nhưng với người nghèo TP HCM, 4 năm qua là chặng đường của sự hồi sinh diệu kỳ.

Giai đoạn 2026-2030 đang mở ra với mục tiêu nâng chuẩn nghèo lên gấp 2 lần mức quốc gia. Đây là thách thức, nhưng cũng là lời cam kết mạnh mẽ của một thành phố nghĩa tình: Rằng sự phát triển của đầu tàu kinh tế sẽ không bỏ rơi bất kỳ ai ở sân ga nghèo khó.