Hành trình đặc biệt của bảo vật quốc gia "Đường Kách mệnh"

(NLĐO) - "Đường Kách mệnh" của Chủ tịch Hồ Chí Minh có vai trò như kim chỉ nam cho đường lối của cách mạng Việt Nam. Cuốn sách là Bảo vật quốc gia từ năm 2012.

Sứ mệnh mở đường

Tháng 11-1924, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc rời Liên Xô về Quảng Châu, Trung Quốc. Tại đây, vào tháng 6-1925, Người thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, trực tiếp mở các lớp huấn luyện chính trị. Người đào tạo họ trở thành những cán bộ cách mạng để đưa về nước hoạt động.

"Đường Kách mệnh" là tác phẩm tập hợp các bài giảng của Người tại các lớp huấn luyện cán bộ của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, tổ chức tại Quảng Châu trong những năm 1925-1927 do Bộ Tuyên truyền của Hội Liên hiệp các dân tộc bị áp bức Á Đông ấn hành bí mật và được chuyển về nước. Cuốn sách có vai trò như kim chỉ nam cho đường lối của cách mạng Việt Nam.

Dưới ánh sáng của "Đường kách mệnh", lớp học trò đầu tiên đã về nước hoạt động cùng Người, chuẩn bị cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930, lãnh đạo tổng khởi nghĩa tháng Tám 1945 thành công, thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mở ra kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc…

Cố PGS-TS Phạm Xanh, nguyên Chủ nhiệm Bộ môn Lịch sử Việt Nam Cận hiện đại, Khoa Lịch sử Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, người có nhiều năm nghiên cứu lịch sử cận đại, từng cho biết sau khi xuất bản, tác phẩm "Đường Kách mệnh" được bí mật đưa về Việt Nam theo nhiều con đường khác nhau.

Về đường bộ, cuốn sách đã được Nguyễn Công Thu (sau khi dự khóa học của Nguyễn Ái Quốc ở Quảng Châu) đưa về Việt Nam theo đường Lạng Sơn. Về đường thủy, cuốn sách được Nguyễn Lương Bằng, một giao liên bí mật của ta khi đó làm việc trên tàu Sông Pô, tuyến Quảng Châu - Hải Phòng, khéo léo đưa về Việt Nam, và bàn giao lại cho những người có trách nhiệm làm tài liệu tuyên truyền và chuyển đi các nơi.

Ở Hà Nội, "Đường Kách mệnh" còn được in lại để có thêm tài liệu tuyên truyền, giáo dục quần chúng. Cuốn sách cũng theo đường biển về Sài Gòn, rồi được chuyền đi các tỉnh Nam Kỳ...

Thời đó, thực dân Pháp cấm các tài liệu liên quan đến Nguyễn Ái Quốc, nếu phát hiện ai tàng trữ, sử dụng và truyền bá các tài liệu của Nguyễn Ái Quốc đều bị đưa ra tòa và phạt tù.

Để tồn tại, cuốn "Đường Kách mệnh" đã được "ngụy trang" bằng nhiều cách, như ở An Giang, cuốn sách được ngụy trang dưới hình thức kinh Phật, bên ngoài sách có tựa là Đạo Nam kinh, nhưng bên trong là nội dung tác phẩm "Đường Kách mệnh". Cuốn sách trở thành cuốn "cẩm nang" gối đầu giường của thế hệ cách mạng đầu tiên của Việt Nam, chỉ đường cho những người cộng sản Việt Nam đi tới thắng lợi trong cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945, lập nên nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

Hiện vật gốc, độc nhất vô nhị

Riêng cuốn "Đường Kách mệnh" hiện vật gốc được công nhận là Bảo vật quốc gia, và đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia lại có một số phận riêng rất đặc biệt.

Một điều lý thú là trong cuốn "Đường Kách mệnh" - hiện vật gốc, độc nhất vô nhị của Bảo tàng Cách mạng Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia) có một tờ giấy rời (tờ trình) viết chữ Nôm, bằng mực son kể về việc bắt được cuốn sách. Toàn văn tờ trình đó như sau:

"Tên con là Phó lý Nguyễn Văn Tôn, xã Hạ Trường, xin nộp quan huyện Thanh Hà quyển sách này. Con xin làm đơn trình sau…" Tờ trình của Phó lý xã Hạ Trường xác nhận một sự thực quan trọng là ngày 29 tháng Hai, Bảo Đại năm thứ 5, tức là ngày 28-3-1930, người này đã bắt được cuốn sách "cấm" tại nơi cư trú của mình và nộp "tang vật" kèm theo tờ trình lên Tri huyện Thanh Hà. Quan tri huyện Thanh Hà đã tiếp nhận và đóng triện lên đó.

Theo PGS-TS Phạm Xanh, huyện Thanh Hà là quê hương của ông Nguyễn Lương Bằng, giao liên bí mật quan trọng của ta thời kỳ đó. Có thể cuốn sách này được ông Nguyễn Lương Bằng đưa về Hải Dương để truyền bá, nhưng không may lọt vào tay Phó lý trên và bị tịch thu. Từ Hải Dương, cuốn sách được đưa vào hồ sơ sách cấm của thực dân Pháp và được đưa về tòa án tối cao của thực dân Pháp ở Hà Nội lưu giữ.

Sau khi Ủy ban Quân Chính Hà Nội tiếp quản thủ đô, cụ Nguyễn Văn Hoan, một lão thành cách mạng làm việc ở tòa án tối cao, trong quá trình sắp xếp lại tư liệu, đã phát hiện ra cuốn "Đường Kách mệnh" của Nguyễn Ái Quốc, nên đã tặng cho Bảo tàng Cách mạng Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia) vào ngày 26-7-1959. Ông Đặng Xuân Thiều, Vụ trưởng Vụ bảo tồn - Bảo tàng, đã ký nhận trong hồ sơ.

Hồi ký của đồng chí Nguyễn Lương Bằng (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.182), cũng cho biết cuốn sách này do chính ông đem về Việt Nam vào khoảng mùa thu năm 1927, và phát cho nhiều đồng chí của ta đang hoạt động ở khắp nơi.

Cuốn "Đường kách mệnh" đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia là một trong số ít bản gốc in năm 1927 và đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật Quốc gia đợt đầu tiên năm 2012.

Dưới ánh sáng của "Đường Kách mệnh"

Theo Hồ sơ di sản của Cục Di sản văn hóa, sách hình chữ nhật, kích thước 22x15 cm, gồm 100 trang in litô. Trang bìa có đóng dấu hình êlíp màu tím của Bộ… (bị mất chữ) và dòng chữ Liên hiệp Hội Việt Nam Hữu bộ, Bị áp bức dân tộc Liên hiệp Hội Tuyên truyền Bộ Ấn hành.

Cuốn sách ra đời trong hoàn cảnh phong trào đấu tranh của giai cấp vô sản các nước trên thế giới phát triển mạnh mẽ, phong trào giải phóng dân tộc ở trong nước đã xuất hiện nhiều tổ chức yêu nước mang sắc màu chính trị khác nhau, thực tiễn lịch sử đòi hỏi phải có một tổ chức mới, có đường lối đúng đắn, có tổ chức chặt chẽ thì mới lãnh đạo cách mạng đi đến thành công.

Bởi vậy, cuốn sách "Đường Kách mệnh" có ý nghĩa và vai trò như kim chỉ nam cho đường lối của cách mạng Việt Nam.

"Đường Kách mệnh" là sự vận dụng sáng tạo lý luận của chủ nghĩa Mác- Lê nin về đấu tranh giải phóng dân tộc gắn với cách mạng vô sản, là nền tảng cho việc tìm hướng đi mới cho sự nghiệp giải phóng dân tộc của cách mạng Việt Nam.

Đây cũng được coi là văn kiện lý luận chính trị đầu tiên của Đảng, đặt cơ sở tư tưởng cho đường lối của cách mạng Việt Nam, và là cẩm nang quý, định hướng cho mọi hoạt động của cách mạng Việt Nam ở thời điểm đó và các giai đoạn tiếp theo.

"Đường Kách mệnh" đề cập một cách sâu sắc việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ của Đảng có tư cách đạo đức, được coi là vấn đề mấu chốt có tính quyết định thành bại của cách mạng Việt Nam. Đường Kách mệnh còn có một giá trị về phương pháp tổ chức cách mạng.

Những thắng lợi huy hoàng của dân tộc ta trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, những thành tựu có ý nghĩa lịch sử trong những năm qua đều bắt nguồn và gây dựng từ những giá trị lý luận cách mạng và khoa học của tác phẩm "Đường Kách mệnh".

Những tư tưởng cách mạng có tính thuyết phục cao của tác phẩm còn có tác dụng cổ vũ, giáo dục các thế hệ thanh niên và đông đảo quần chúng nhân dân tham gia tích cực vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc.

Tác phẩm đã trở thành một di sản tư tưởng vô giá, minh chứng cho khát vọng giành độc lập, tự do của nhân dân Việt Nam đang sống lầm than dưới ách cai trị của thực dân Pháp, đồng thời thể hiện thiên tài lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh.