Khám phá châu Phi huyền bí: Lạ lùng tục “nuôi bụng”, lễ “trưởng thành”…

Thổ dân các bộ lạc châu Phi không ai nói về ngày mai, không ai nhớ hôm qua. Người ta chỉ sống với hiện tại, không nghĩ đến quá khứ, không lo cho tương lai…

Càng đi sâu vào khu vực rừng già ở thung lũng Omo, phía Nam Ethiopia - châu Phi, thế giới văn minh càng lùi xa, nhường chỗ cho những bộ lạc sống như thể thời gian chưa từng trôi qua.

Máu, sẹo... và vẻ đẹp đau đớn

Trước khi mặt trời mọc, chúng tôi rời khỏi làng Hamer ở thung lũng Omo. Không còn đường cho xe, chỉ có những lối mòn, chúng tôi phải lội bộ băng qua khu vực khô cằn đầy bụi gai và những rặng keo sắc như dao. Người dẫn đường hạ giọng: "Đi thẳng sẽ gặp bộ lạc Mursi nổi tiếng hung dữ. Nhưng nếu được tôn trọng, họ sẽ không làm hại ai".

Chúng tôi đi xuyên khu rừng thưa đầy những gốc cây cháy sém, lởm chởm đá, bóng người thấp thoáng phía trước. Chúng tôi gặp một phụ nữ có môi dưới kéo dài, đeo chiếc đĩa to bằng lòng bàn tay. Bà đứng giữa trời nắng, tay cầm giáo, mắt trừng trừng nhìn người lạ.

Một người trong nhóm chúng tôi đưa tay chào nhưng người phụ nữ không đáp. Sau lưng bà, một cậu bé che mỗi mảnh vải nhỏ trước ngực, tay cầm cọng cỏ lò dò bước tới, chỉ tay vào chiếc nón vải trên đầu tôi. Nhận lấy chiếc nón từ tôi, cậu cười toe toét rồi vụt chạy.

Lát sau, người phụ nữ cũng tiến lại phía chúng tôi. Gương mặt bà đầy sẹo, vết rạch như chữ viết trên da. Bà nâng chiếc đĩa môi lên, nhìn tôi đăm đăm rồi buông câu gì đó. Người dẫn đường dịch lại rằng bà hỏi ở chỗ chúng tôi, đàn bà đeo gì trên mặt. Tôi không biết trả lời sao, ấp úng nói về son phấn, kính mát... Bà lắc đầu cười, như thể điều đó thật ngốc nghếch!

Khi đi sâu vào làng, chúng tôi tiếp tục gặp một số thổ dân. Một người đàn ông mặt sơn trắng, hai chân cao bất thường, chỉ tay vào bụng mình rồi vỗ lên nhè nhẹ như khoe chiến tích. Người dẫn đường bảo đây là dân Bodi - "bộ lạc đi cà kheo". Người dân bộ lạc này tin rằng khi đứng cao hơn thì sẽ gần trời hơn và dễ phát hiện thú rừng.

Bụng người đàn ông này phình to, căng tròn, bóng loáng. Người dẫn đường giải thích dân Bodi "nuôi bụng" bằng máu trâu và sữa. Trước mỗi lễ hội, họ nhốt mình trong lều không ra ngoài, cả thánh chỉ uống máu trâu pha với sữa. Người nào bụng to nhất sẽ được xem là "anh hùng".

Sau lưng ông ta, một số thanh niên gầy gò đang cắt từng đường nhỏ trên da, lấy máu chấm lên mặt. Một cô gái nằm nghiêng, tay cầm miếng đá mài vào răng. Theo người dẫn đường, phụ nữ ở đây quan niệm răng càng sắc nhọn "như hàm thú dữ" thì càng được xem là đẹp.

Có lẽ với các thổ dân thung lũng Omo, cái đẹp liên quan đến sự can đảm chịu đựng đau đớn, là máu, là sẹo... Cô gái nào chịu đựng được trận đòn roi quất trên lưng sẽ được xem là "trưởng thành". Phụ nữ nào đeo đĩa môi càng to càng có cơ hội lấy chồng giàu. Đàn ông bụng càng lớn càng được tôn trọng...

Thổ dân các bộ lạc ở Omo sống trong những túp lều hình tròn làm bằng đất trộn rơm, mái phủ lá cỏ hoặc da thú. Lều không cửa sổ, không giường, cả gia đình chen chúc nằm dưới khoảnh đất chưa đầy 8 m2. Tài sản quý nhất của gia đình là những cây giáo, bát gỗ và nồi đất. 

Dân làng chỉ khoác một mảnh da thú, quấn một miếng vải hoặc… không mặc gì. Trẻ em, đàn ông, phụ nữ tất cả đều có thể trần trụi. Khi trời lạnh, họ đốt lửa sưởi. Lúc trời mưa, họ núp dưới tán cây hay chui vào lều.

Ăn - ngủ với thổ dân

Chúng tôi xin phép ở lại bộ lạc Mursi một đêm. Theo truyền thống, nhiều gia đình ở đây ăn chay quanh năm nhưng nếu có khách, họ có thể giết và dùng thịt dê.

Con dê đêm ấy được chúng tôi mua bằng tiền Ethiopia. Chúng tôi phải thuyết phục mãi, cầm những tờ giấy bạc bảo có thể đổi lấy ngô, khoai, thuốc..., dân làng mới chịu bán dê. Song, họ vẫn săm soi tờ tiền, có lẽ vẫn nửa tin nửa ngờ nó có giá trị.

Nhiều thổ dân Omo chưa từng thấy tiền. Lâu nay, khi chợ phiên tới, họ chỉ trao đổi hàng hóa. Chợ chỉ có vài trái ớt, trứng gà, sữa dê, khoai tây… - những thứ họ trồng hoặc làm ra trong bộ lạc rồi đem đổi lấy dao, muối, thuốc lá.

Trong đêm ở lại làng thổ dân, tôi lân la trò chuyện với một phụ nữ lớn tuổi. Bà ngồi bên bếp lửa, tay xoay xoay chiếc nồi đất, mắt nhìn xa xăm. Khi tôi hỏi tên, bà bật cười, bảo: "Tôi là mẹ của Adu". Tôi tiếp tục hỏi nhưng bà vẫn chỉ lặp lại câu ấy.

Người dẫn đường giải thích ở đây, phần lớn dân làng không có tên gọi cố định. Trẻ con sinh ra không được đặt tên, nhiều người lớn lên vẫn không có tên gọi. Nếu cần, dân làng sẽ gọi tên người nào đó gắn với những dấu hiệu gần gũi hoặc hoàn cảnh đặc thù.

Ở một vùng đất mà thời gian không được tính bằng lịch thì tên gọi cũng không quá quan trọng. Khi tôi hỏi tên một đứa bé trong làng, cậu ngẩn ngơ một lúc rồi lắc đầu. Một thổ dân lớn tuổi cho biết: "Nó chưa có tên đâu. Nhiều người cưới vợ sinh con rồi vẫn không có tên. Chỉ khi nào người ngoài cần gọi thì chúng tôi mới đặt tạm tên".

Con dê đêm đó khiến cả làng phấn khích. Chúng tôi vừa ngồi ăn bên đống lửa vừa trò chuyện, qua phiên dịch của người dẫn đường. Tôi tò mò hỏi về những tập tục lạ lùng ở đây.

Một cụ già kể về lễ "trưởng thành" của các chàng trai. Họ phải chạy, nhảy qua lưng hàng chục con bò hoặc trâu để chứng minh mình đã lớn, đã là đàn ông. Ai ngã sẽ bị bêu riếu suốt đời. 

Rồi cụ kể về nghi thức quất roi vào lưng trong lễ "trưởng thành" của các cô gái. Các cô đứng thành hàng, cởi trần, tay giơ cao. Những người đàn ông được chọn sẽ cầm roi dài bằng da quất thật mạnh lên lưng các cô. Da thịt bấy nhầy, bê bết máu nhưng không ai kêu la.

Việc quất roi còn là cách thể hiện tình yêu. Cô gái nào càng chịu đựng được nhiều thì càng chứng minh được tình cảm, sự trung thành dành cho người đàn ông đã quất roi lên lưng mình. Những vết sẹo trên lưng được các cô mang theo suốt đời. Một phụ nữ ngồi cạnh tôi khoe tấm lưng đầy sẹo, gồ lên thành từng lớp - dấu tích mà người đàn ông đi qua cuộc đời bà để lại.

Cụ già nêu trên nhắc lại một hủ tục trước đây. Ngày xưa, nếu cô gái nào mang thai với người ngoài bộ lạc thì khi sinh con, đứa bé sẽ bị đem ra bìa rừng, bỏ xuống hố. Bởi lẽ, thổ dân bộ lạc này lo sợ dòng máu pha trộn sẽ phá vỡ huyết thống tổ tiên...

Đêm đó, tôi nằm giữa làng mà trằn trọc mãi. Ở đây, thổ dân không ai nói về ngày mai, không ai nhớ hôm qua. Người ta chỉ sống với hiện tại, không nghĩ đến quá khứ, không lo cho tương lai…

(Còn tiếp)