Khủng hoảng fentanyl tại Mỹ: Các nước bị áp thuế liên quan thế nào?

(NLĐO) - Chiến dịch chống sản xuất và vận chuyển fentanyl bất hợp pháp đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa Mỹ và các nước láng giềng

Giới phân tích cảnh báo các nhà sản xuất có khả năng phát triển biến thể mới của fentanyl nhanh hơn so với tốc độ mà chúng bị phát hiện và kiểm soát.

Vấn đề dai dẳng

Tổng thống Donald Trump gần đây tuyên bố nhập cư bất hợp pháp và vận chuyển ma túy, chủ yếu là fentanyl, vào Mỹ là tình trạng khẩn cấp quốc gia. Ông quyết định áp thuế đối với hàng hóa từ Mexico, Canada và Trung Quốc nhằm ngăn tình trạng này.

Mỹ từ lâu gây đã sức ép lên Mexico - quốc gia được coi là nguồn cung cấp fentanyl chính. Mexico buộc phải tăng cường nỗ lực ngăn chặn việc sản xuất và xuất khẩu fentanyl, cũng như các hoạt động rửa tiền quan trọng trong đường dây buôn bán chất gây nghiện này.

Canada cũng liên quan do sự hiện diện ngày càng tăng của các băng đảng ma túy Mexico tại đây. Ông Trump hôm 3-2 đồng ý hoãn áp thuế đối với Canada và Mexico nhưng vẫn tiến hành áp thuế 10% đối với Trung Quốc. Ông mô tả một phần mục tiêu của hành động này là đáp trả sự thất bại của Bắc Kinh trong việc ngăn chặn fentanyl xâm nhập bất hợp pháp vào Mỹ.

Năm ngoái, Cơ quan Hải quan và Bảo vệ biên giới Mỹ đã thu giữ hơn 9.000 kg fentanyl. Đây chỉ là một phần nhỏ trong tổng lượng fentanyl được buôn lậu vào Mỹ hằng năm. Phần lớn số này được sản xuất trong các phòng thí nghiệm tạm bợ ở Mexico. Trong đó, Sinaloa là băng nhóm sản xuất chính, tiếp theo là băng đảng đối thủ Jalisco.

Theo các nhà phân tích, fentanyl đã trở thành "sản phẩm xuất khẩu" chủ chốt của các băng nhóm Mexico trong thập kỷ qua. Cục Phòng chống Ma túy Mỹ (DEA) cho rằng các băng đảng này có chân rết hoạt động ở tất cả 50 bang của Mỹ và hơn 40 quốc gia. 

Chính quyền ông Trump giải thích họ nhắm vào Mexico vì "nước này có một liên minh không thể chấp nhận được với các băng đảng ma túy và cung cấp nơi ẩn náu, cho phép chúng sản xuất ma túy". 

Vào tháng 12-2024, lực lượng an ninh Mexico đã thu giữ 1,3 tấn fentanyl ở Sinaloa. Đây là số lượng fentanyl bị thu giữ lớn nhất trong một lần.

Giải pháp trước mắt

Lực lượng tuần tra biên giới Mỹ đã thu giữ khoảng 19,5 kg fentanyl tại biên giới với Canada vào năm ngoái. Con số này rất khiêm tốn, chiếm chưa tới 1% lượng fentanyl bị Mỹ thu giữ trong khoảng thời gian 2022-2024 - theo số liệu của cơ quan hải quan Mỹ.

Tuy nhiên, một loạt vụ bắt giữ ma túy ở Canada đã cho thấy cách mà các băng đảng Mexico và các nhóm tội phạm có tổ chức khác bắt đầu vận hành những phòng thí nghiệm ở đó.

Năm ngoái, Canada cho biết sẽ chi 900 triệu USD trong 6 năm để cải thiện an ninh biên giới bằng cách mua chó nghiệp vụ, máy bay không người lái, trực thăng và xây dựng tháp giám sát di động, cũng như triển khai thêm nhân viên biên phòng mới. Chính phủ Canada cũng đang đẩy nhanh nỗ lực giám sát và ngăn chặn tốt hơn con đường fentanyl đi vào nước này.

Hôm 3-2, Thủ tướng Justin Trudeau cho biết Canada sẽ điều động 10.000 nhân viên ứng phó khẩn cấp đến biên giới, nối gót Mỹ trong việc liệt các băng đảng Mexico là tổ chức khủng bố. Canada còn hợp tác với Mỹ để thành lập "lực lượng tấn công chung" chống tội phạm có tổ chức, buôn người và rửa tiền, đồng thời bổ nhiệm một "chỉ huy chống fentanyl" để giám sát các nỗ lực này.

Những năm 2010 là điểm sáng trong hợp tác Mỹ - Trung Quốc về hoạt động chống fentanyl. Năm 2019, theo yêu cầu của Mỹ, Trung Quốc đã đưa tất cả các dạng chất fentanyl vào danh sách bị kiểm soát. Trung Quốc trở thành quốc gia lớn duy nhất váo thời điểm đó đưa loại chất này vào danh sách các chất bị kiểm soát vĩnh viễn. 

Theo yêu cầu của ông Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên, vào năm 2019, Trung Quốc đã thực hiện các quy định nghiêm ngặt chống lại việc sản xuất và bán fentanyl.

Kể từ đó, fentanyl phần lớn đã ngừng chuyển ra khỏi Trung Quốc. Tuy nhiên, các công ty Trung Quốc bị cho là vẫn tiếp tục sản xuất các thành phần hóa học dùng để chế tạo fentanyl và bán chúng cho các nhà sản xuất ma túy ở Mexico, Mỹ và nhiều nơi khác. 

Các lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc nhất trí tiếp tục hợp tác chống ma túy bên lề hội nghị thượng đỉnh năm 2023. Những nỗ lực như chia sẻ thông tin tình báo, phối hợp xử lý vụ án, xóa bỏ các nền tảng trực tuyến tạo điều kiện cho buôn bán ma túy... đã mang lại một số kết quả.

Chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden cũng đã đạt được một số tiến bộ, với việc Bắc Kinh áp đặt các hạn chế mới đối với 3 loại hóa chất tương tự vào năm ngoái sau áp lực lâu dài từ Mỹ.

Các nhà sản xuất hóa chất thường tìm cách vượt qua quy định bằng cách thay đổi nhẹ các hóa chất họ bán. Trung Quốc đã miễn cưỡng áp đặt các quy định toàn diện đối với ngành hóa chất của mình, đặc biệt khi nền kinh tế đang gặp khó khăn.

Mạng lưới phức tạp

Theo báo The Wall Street Journal, cam kết giảm xuất khẩu các tiền chất fentanyl là một phần trong đề xuất ban đầu mà Bắc Kinh chuẩn bị cho cuộc đàm phán với Washington nhằm ngăn chặn việc Mỹ tăng thuế quan nhiều hơn nữa. 

Bất chấp những lời đe dọa gần đây, Trung Quốc đã hợp tác với Mỹ về các vấn đề liên quan fentanyl. Dưới thời chính quyền ông Biden, Washington và Bắc Kinh đã thành lập một nhóm công tác chống ma túy - một điểm sáng hiếm hoi trong mối quan hệ ngoại giao vốn căng thẳng.

Điều này dẫn đến thông báo từ Ủy ban Kiểm soát ma túy quốc gia Trung Quốc (NNCC) vào tháng 11-2023. Theo đó, cảnh báo các công ty không được bán tiền chất fentanyl, cũng như việc Trung Quốc áp đặt các hạn chế mới đối với một số tiền chất. 

Cách tiếp cận hợp tác mới này cũng dẫn đến sự hợp tác chặt chẽ hơn trong việc thực thi pháp luật. Trung Quốc thậm chí đã bắt giữ một người bị truy tố tại Mỹ vì tham gia rửa tiền thay cho một băng đảng ma túy Mexico.

Nhiều chuyên gia chống ma túy tin rằng Bắc Kinh sắp tới có thể mạnh tay hơn đối với các nhà sản xuất tiền chất hóa học hoạt động tại Trung Quốc, với bộ máy giám sát và thực thi pháp luật mở rộng của nước này. 

Tuy nhiên, bà Zongyuan Zoe Liu, thành viên cấp cao Hội đồng Quan hệ Đối ngoại và là người đã nghiên cứu chuỗi cung ứng fentanyl của Trung Quốc, cho biết Trung Quốc có một ngành công nghiệp hóa chất rộng lớn với số lượng lớn công ty nhỏ và các hoạt động bất hợp pháp lẫn hợp pháp đan xen. 

Bà Liu cho rằng các công ty có thể nhanh chóng đổi tên và khởi động lại hoạt động kinh doanh ở nơi khác. Theo bà, cơ quan thực thi pháp luật của Trung Quốc không được thiết lập chặt chẽ để phối hợp về vấn đề này; có sự chồng chéo giữa các cơ quan chính quyền quốc gia và địa phương, cũng như các cơ quan an ninh và dược phẩm. 

Bà Liu nhận định ngay cả khi muốn làm điều đó, Trung Quốc cũng không đủ năng lực vì bản chất phân mảnh trong hoạt động chống ma túy của họ.

Bên cạnh đó, giới phân tích cho rằng các nhà sản xuất có khả năng phát triển những biến thể mới của các tiền chất tổng hợp nhanh hơn so với tốc độ mà chúng có thể được xác định và bị liệt vào danh sách các chất bị kiểm soát do chính quyền Trung Quốc quản lý.