Khủng hoảng fentanyl tại Mỹ: Ông Trump "dán băng cá nhân lên vết thương chảy máu ồ ạt"?

(NLĐO) - Nếu Tổng thống Donald Trump tiếp tục sử dụng thuế quan để gây áp lực lên Trung Quốc, Bắc Kinh có thể không còn sẵn sàng hợp tác đối phó fentanyl nữa

Chính quyền Tổng thống Donald Trump tuyên bố mục đích của các mức thuế mới nhằm vào hàng hóa từ Trung Quốc, Canada, Mexico là để ngăn chặn fentanyl và dòng người di cư đến Mỹ trái phép. 

Tuy nhiên, điều này rõ ràng chỉ là cái cớ, đặc biệt trong trường hợp của Canada. Những diễn biến sau đó cho thấy mục đích thực sự là mang lại cho ông Trump một chiến thắng chính trị nhanh chóng.

Từ thâm hụt thương mại đến "xây dựng đế chế"

Không lâu sau khi ông Trump công bố biện pháp thuế quan, Mexico và Canada thông báo sẽ tăng cường nỗ lực bảo vệ biên giới. Đổi lại, ông Trump tạm hoãn áp thuế 2 nước này.

Đáng chú ý, trong các tuyên bố công khai, nhà lãnh đạo Mỹ thường bỏ qua lý do fentanyl nói trên, thay vào đó lại đề cập những lý do khác.

“Chúng ta trả hàng trăm tỉ USD để trợ cấp cho Canada. Tại sao? Không có lý do gì cả. Chúng ta không cần bất cứ thứ gì họ có... Vì vậy, Canada nên trở thành bang thứ 51 đáng quý của chúng ta” - ông Trump viết trên mạng xã hội Truth Social hôm 2-2.

Theo đài NPR, cái gọi là “trợ cấp” nói trên dường như đề cập việc thâm hụt thương mại hằng năm khoảng 60 tỉ USD. Rõ ràng, Mỹ vẫn cần một số thứ từ Canada, đặc biệt là các mặt hàng năng lượng - nguyên nhân chính dẫn đến mức thâm hụt thương mại này. 

Một số chuyên gia chỉ ra rằng Canada không phải là nguồn cung cấp fentanyl đáng kể. Theo họ, đòi hỏi rõ ràng nhất của ông Trump chính là điều nhà lãnh đạo này đã viết trên mạng xã hội Truth Social: Canada nên từ bỏ nền độc lập của mình.

Một số phát biểu khác của ông Trump cũng cho thấy fentanyl có thể không phải là động cơ thực sự đằng sau đòn thuế. Chẳng hạn, ông tuyên bố thuế quan của Mỹ đối với Canada, Mexico, Trung Quốc là cần thiết sau nhiều thập kỷ bị các đối tác thương mại này "bóc lột". 

Theo trang NPR, niềm tin vào thuế quan là một trong những quan điểm cốt lõi của Tổng thống Trump và nhà lãnh đạo này đơn giản là muốn áp dụng chúng. Ông Trump thậm chí còn cảnh báo áp thuế đối với hàng nhập khẩu từ Liên minh châu Âu và Vương quốc Anh.

Mục tiêu lớn hơn mà ông Trump nhắc đến là "xây dựng đế chế", tức Mỹ mở rộng lãnh thổ của mình. Theo đó, Canada trở thành bang thứ 51 và Greenland (lãnh thổ tự trị của Đan Mạch) trở thành lãnh thổ của Mỹ; khu vực kênh đào Panama trở lại dưới sự kiểm soát của Mỹ.

Điều đáng nói là các nội dung này hoàn toàn không xuất hiện trong chiến dịch tranh cử của ông Trump. Chỉ sau khi đắc cử, các ý tưởng như thế mới nổi lên và dù ban đầu, một số người cho rằng ông Trump chỉ nói đùa, ông đã đưa nó vào bài diễn văn nhậm chức và liên tục nhắc lại sau đó.

Công cụ kém hiệu quả

Các thử nghiệm của Mỹ với thuế quan có từ lâu đời, với Đạo luật Thuế quan năm 1789. Lịch sử cho thấy rằng thuế quan, trợ cấp công nghiệp và các chính sách bảo hộ không mang lại nhiều hiệu quả trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế rộng khắp trong nước. Ngược lại, chúng làm tăng giá đối với người tiêu dùng, thậm chí có thể dẫn đến bất ổn kinh tế toàn cầu.

Theo trang The Conversation, lịch sử cũng chỉ ra rằng thuế quan không phải là công cụ đàm phán hiệu quả vì chúng thường không mang lại thay đổi chính sách đáng kể ở các quốc gia bị nhắm đến. Các nhà kinh tế học nhìn chung đồng ý rằng chi phí của thuế quan lớn hơn lợi ích chúng mang lại.

Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump cũng tung đòn thuế nhằm vào Bắc Kinh nhưng mối quan hệ thương mại tổng thể giữa hai nước không thay đổi nhiều: Trung Quốc vẫn là nhà cung cấp hàng hóa lớn thứ hai cho Mỹ.

Ngoài ra, đây không phải là lần đầu tiên ông Trump sử dụng chính sách thương mại để gây áp lực với Trung Quốc về fentanyl. Ông từng làm điều này trong nhiệm kỳ đầu tiên. 

Ngay cả khi Trung Quốc có một số thay đổi chính sách để xoa dịu, như đưa fentanyl vào danh mục chất bị kiểm soát năm 2019, số ca tử vong do fentanyl tại Mỹ vẫn tiếp tục tăng sau đó.

Hiện tại, Trung Quốc vẫn là nhà sản xuất số 1 về các tiền chất fentanyl hoặc các hóa chất dùng để sản xuất fentanyl bất hợp pháp. 

Trong bối cảnh như thế, theo tờ The Washington Post, một số chuyên gia cho rằng fentanyl chỉ là cái cớ được ông Trump sử dụng để áp thuế, đặc biệt khi xét đến các chính sách bảo hộ rộng lớn hơn của ông và cuộc chiến thương mại với Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu tiên.

Ngay cả khi mục tiêu thật sự của tăng thuế là giúp ngăn chặn dòng chảy tiền chất fentanyl từ Trung Quốc, hiệu quả của bước đi này vẫn là câu hỏi lớn. Thay vào đó, một số nhà phân tích cho rằng ông Trump muốn tạo thêm lợi thế đàm phán với Trung Quốc bằng cách tăng thuế nhưng cảnh báo động thái này có thể phản tác dụng.

“Trung Quốc luôn thực thi các biện pháp nghiêm ngặt để giải quyết vấn đề fentanyl. Tuy nhiên, nếu ông Trump tiếp tục sử dụng thuế quan để gây áp lực lên Trung Quốc, Bắc Kinh có thể quyết định rằng họ không còn sẵn sàng hợp tác nữa" - ông Wang Yiwei, chuyên gia tại Đại học Nhân dân (Bắc Kinh), nhận định.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng đưa ra cảnh báo tương tự khi nhấn mạnh các mức thuế mới “chắc chắn sẽ ảnh hưởng và gây tổn hại đến việc hợp tác chống ma túy giữa hai bên trong tương lai.”