Nhà báo KIM TOÀN: Ngòi bút thép giữa lằn ranh sinh tử

Nhà báo Kim Toàn đã trở thành biểu tượng, tiếp thêm cảm hứng, ý chí và trách nhiệm nghề nghiệp cho những người cầm bút

Nhà báo Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam - nhận định 100 năm qua là một hành trình vĩ đại của nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Sống sót trở về kỳ diệu

Trong hành trình ấy, biết bao nhà báo - chiến sĩ đã ngã xuống giữa chiến trường hoặc trở về với những vết thương không thể lành. Họ cầm bút như cầm súng, sống trong gian khó, viết bằng sự dấn thân, bằng máu và nước mắt - để tiếng nói của nhân dân, của cách mạng được lan tỏa mạnh mẽ. "Nhà báo Kim Toàn là một đại diện tiêu biểu cho thế hệ ấy" - ông Lê Quốc Minh nhấn mạnh.

Nhà báo Kim Toàn sinh năm 1940 tại một làng nghèo ven biển huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng. Ông làm báo từ năm 1960 tại Báo Kiến An, sau đó là Báo Hải Phòng. Tháng 8-1965, ông rời thành phố cảng, tình nguyện ra tiền tuyến theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc. Sau nửa năm học "lớp báo chí đặc biệt", vừa học nghiệp vụ báo chí vừa tập luyện quân sự tại Hà Nội, ông cùng 4 phóng viên người miền Bắc và 18 phóng viên người miền Nam bí mật vượt Trường Sơn đi B, vào Nam Bộ. Sau 4 tháng hành quân từ Bắc vào Nam, ông trở thành phóng viên Báo Giải Phóng và có mặt tại nhiều địa bàn, mặt trận ác liệt. Ông vừa cầm bút vừa cầm súng với bút danh Cao Kim.

Nhà báo Kim Toàn đã viết nhiều loạt bài gây chú ý, như "Cánh chim nhỏ giữa sào huyệt địch", "Sài Gòn rực lửa đầu xuân", "Sau giờ nổ súng", "Tiếp lửa cho nội thành", "Kế hoạch "Việt Nam hóa chiến tranh" trước nguy cơ thảm bại"... Ông còn chụp ảnh, tham gia trình bày báo, vẽ minh họa, vẽ tranh đả kích, viết kịch ngắn, soạn lời mới cho các làn điệu dân ca... phục vụ đồng bào và chiến sĩ tại mặt trận. Không chỉ làm báo, ông còn góp phần xây dựng Trường Báo chí của Tiểu ban Báo chí - Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam; mở lớp huấn luyện làm báo cấp tốc tại chỗ cho một số địa phương và đơn vị Quân Giải Phóng.

Trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, nhà báo Kim Toàn cùng các đồng nghiệp bí mật đột nhập Sài Gòn, trực tiếp tham gia các đội biệt động và đội võ trang tuyên truyền. Nhiều lần bị thương và bị bao vây nhưng ông vẫn kiên cường bám trụ địa bàn hoạt động. Nhà báo Kim Toàn từng được xem là đã hy sinh trong chiến dịch này, được tổ chức lễ truy điệu nhưng ông đã sống sót trở về kỳ diệu, tiếp tục cầm bút và chiến đấu đến ngày toàn thắng.

Tháng 3-1974, khi đang cùng đoàn hành quân tới một trạm giao liên thuộc tỉnh Quảng Bình, nhà báo Kim Toàn bất ngờ bị bệnh nặng, mất rất nhiều máu. Ông được chuyển tới bệnh viện quân y dã chiến trong tình trạng "thập tử nhất sinh", phải cấp cứu suốt hơn nửa tháng. Ngay những giờ phút cái chết đang cận kề, ông vẫn bình tĩnh dặn bạn mang giúp ba lô của mình về gia đình; chuyển những tài liệu quý cho thủ trưởng Hồng Châu - Thép Mới; nhờ chuyển giúp số băng ghi âm và thư từ của hơn một trăm người tại chiến trường gởi ông mang về các gia đình người thân ở miền Bắc...

Tiên phong đổi mới báo chí

Thời kỳ đất nước thống nhất và đổi mới, nhà báo Kim Toàn tiếp tục cống hiến không ngừng nghỉ cho báo chí cách mạng với vai trò Tổng Biên tập Báo Hải Phòng, Chủ tịch Hội Nhà báo Hải Phòng, Ủy viên Thường vụ Hội Nhà báo Việt Nam. Báo Hải Phòng thời kỳ ông làm Tổng Biên tập (1989-2002) là một trong những cơ quan báo Đảng địa phương năng động, sáng tạo, đi đầu trong công cuộc đổi mới báo chí vì sự nghiệp đổi mới đất nước; hai lần được tặng Huân chương Độc lập.

Với vai trò Chủ tịch Hội Nhà báo Hải Phòng, Ủy viên Thường vụ Hội Nhà báo Việt Nam, nhà báo Kim Toàn đã có nhiều sáng kiến và hoạt động tích cực, góp phần thúc đẩy sự phát triển của hội. Nhà báo Trần Kim Hoa, nguyên Giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam, nhận định nhà báo Kim Toàn là một trong những Tổng Biên tập báo Đảng địa phương năng động, tiên phong "đổi mới báo chí vì sự nghiệp đổi mới đất nước".

Ở tuổi ngoài 80, nhà báo Kim Toàn vẫn miệt mài với nghề viết. Năm 2023, ông ra mắt cuốn sách "Hai lần vượt Trường Sơn" với những ghi chép về từng ngày hành quân trên suốt tuyến Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh huyền thoại để vào chiến trường Nam Bộ tác nghiệp, chiến đấu. Đây là cuốn sách quý về nghề nghiệp của một người làm báo, trong đó đúc rút nhiều kinh nghiệm, phong phú từ hình thức thể hiện tác phẩm đến ý thức, cách thức tác nghiệp, quan sát, ghi chép, giữ gìn tư liệu...

Trước đó, từ năm 2017 đến 2020, với bút danh Cao Kim, ông đã ra mắt bạn đọc 3 đầu sách: "Cánh chim nhỏ giữa sào huyệt địch", "Làm báo ở chiến trường - chuyện những người trong cuộc" và "Viết trong lửa đạn".