Nhân rộng mô hình khu công nghiệp xanh

Chuyển đổi xanh không còn là sự lựa chọn mà dần trở thành yêu cầu bắt buộc để nền kinh tế phát triển bền vững

TP HCM đang đẩy mạnh phát triển các KCN theo hướng xanh, hiện đại và bền vững nhằm bắt kịp xu hướng toàn cầu và góp phần thực hiện cam kết giảm phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050 của Việt Nam.

Thí điểm cụm công nghiệp sinh thái

Theo Ban Quản lý các KCX - KCN TP HCM (HEPZA), từ những năm 1990-2000, TP HCM đã hình thành hệ thống KCN - KCX đóng vai trò quan trọng trong phát triển công nghiệp và xuất khẩu. Đến nay, phần lớn KCN hiện hữu vẫn vận hành theo mô hình cũ, hạ tầng chưa đồng bộ, khó đáp ứng các tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững. Do đó, việc chuyển đổi sang mô hình KCN sinh thái để doanh nghiệp (DN) sản xuất có thể sử dụng năng lượng sạch và tái sử dụng chất thải là hướng đi tất yếu.

Theo quy hoạch giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, TP HCM bổ sung 14 KCN mới với tổng diện tích 3.833 ha. Trong đó, KCN Phạm Văn Hai (huyện Bình Chánh) với quy mô 668 ha được quy hoạch làm KCN sinh thái kiểu mẫu. Bên cạnh đó, các KCN hiện hữu như Tân Tạo, Hiệp Phước cũng sẽ được chuyển đổi theo hướng "xanh hóa" với lộ trình cụ thể và chính sách hỗ trợ phù hợp về tài chính, công nghệ, thủ tục pháp lý.

TP HCM cũng đang triển khai thí điểm mô hình cụm công nghiệp sinh thái, khuyến khích các DN trong KCN liên kết cộng sinh - chia sẻ nguồn lực, tuần hoàn nguyên liệu và xử lý chất thải chung. Đây là bước đột phá, không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất mà còn mở ra cơ hội tiếp cận các nguồn tài chính xanh, tín dụng ưu đãi và thị trường quốc tế.

Đáng chú ý, KCN Hiệp Phước đang được Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) và TP HCM phối hợp xây dựng thành KCN sinh thái tiêu biểu. Kết quả bước đầu ghi nhận mức độ đáp ứng khung tiêu chuẩn quốc tế tại đây tăng từ 44% lên 76% trong giai đoạn 2020-2023. Ở giai đoạn đến năm 2028, TP HCM sẽ nhân rộng mô hình này sang nhiều KCN khác.

Theo ông Phạm Thanh Trực, Phó trưởng Ban HEPZA, TP HCM đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ chuyển đổi 50% KCN hiện hữu thành KCN sinh thái, đồng thời xây dựng hệ sinh thái công nghiệp tuần hoàn, thân thiện môi trường và có khả năng cạnh tranh toàn cầu. HEPZA ghi nhận các DN đều quan tâm đến mô hình KCN sinh thái và sẵn sàng tham gia nếu có quy định cụ thể cùng hướng dẫn rõ ràng.

Từ góc độ DN, ông Nguyễn Quốc Anh, Chủ tịch Hội Cao su - Nhựa TP HCM, nhìn nhận việc xanh hóa sản xuất hiện nay không còn là áp lực mà trở thành động lực giúp DN tối ưu vận hành, nâng cao chất lượng sản phẩm. Nhiều DN đã đầu tư điện mặt trời, sử dụng nguyên liệu tái chế để đạt chuẩn xanh, nhờ đó hàng hóa dễ dàng vào thị trường khó tính như châu Âu với giá bán cao hơn.

Mô hình KCN Net Zero đầu tiên

Song song với mô hình KCN sinh thái, TP HCM đang xây dựng đề án chuyển đổi số - xanh tại Khu Công nghệ cao TP HCM (SHTP), hướng tới mô hình Net Zero đầu tiên của cả nước.

PGS-TS Lê Quốc Cường, Phó trưởng Ban Quản lý SHTP, cho biết điểm đột phá của đề án trên là phương pháp tiếp cận lấy mục tiêu đạt Net Zero vào năm 2045 làm kim chỉ nam để tổ chức lại mọi trụ cột - gồm hạ tầng số, hạ tầng xanh, năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn, đổi mới sáng tạo, liên kết vùng. Dự kiến, đề án này sẽ trình UBND TP HCM phê duyệt vào tháng 6-2025. "Với sứ mệnh tiên phong, đây chính là mô hình kiểu mẫu để nhân rộng cho hơn 400 KCN trên cả nước" - ông Cường tự tin.

PGS-TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế tuần hoàn - ĐHQG TP HCM (đơn vị phối hợp SHTP xây dựng đề án), nhấn mạnh đề án sẽ góp phần thực hiện các cam kết về khí hậu của Việt Nam. Tuy nhiên, hạ tầng của SHTP hiện vẫn còn nhiều hạn chế, nhất là việc sử dụng nhiều điện năng và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bị phân mảnh. Để khắc phục, SHTP cần xây dựng hệ thống hạ tầng dùng chung như nhà máy xử lý chất thải, cơ sở tái chế và mạng lưới trao đổi năng lượng phục vụ toàn khu.

"Cần đầu tư mạnh vào công nghệ xử lý chất thải, công nghệ tái chế và năng lượng tái tạo nhằm tối ưu tài nguyên và giảm phát thải. Song song đó là thúc đẩy sự hợp tác giữa các DN trong khu để hướng tới một hệ sinh thái công nghiệp khép kín, bền vững" - ông Quân góp ý.

Theo ông Phạm Thanh Trực, cần có khung pháp lý đồng bộ, chính sách ưu đãi cụ thể và môi trường đầu tư minh bạch để các DN mạnh dạn đổi mới công nghệ, phát triển bền vững.

Các chuyên gia cho rằng để "xanh hóa" các KCN thành công, hiệu quả, cần chính sách hỗ trợ từ phía nhà nước. Cụ thể là ưu đãi về thuế, tiền thuê đất, vốn vay cho DN; trao quyền cho các KCN đề xuất, tiếp cận nguồn vốn hỗ trợ riêng, qua đó thu hút DN xanh, hình thành mô hình KCN xanh theo hướng đồng bộ. Thêm vào đó, sự tham gia của các ngân hàng - từ đơn giản hóa quy trình thẩm định, rút ngắn thời gian giải ngân đến phát triển các gói tín dụng xanh phù hợp - sẽ giúp DN và KCN chuyển đổi xanh hiệu quả, bền vững hơn.