Markus Wolf, nhà tình báo hào hoa

Cho đến lúc trút hơi thở cuối cùng, Markus Wolf, nhà tình báo bậc thầy của Đông Đức, vẫn có thể làm tức tối một số nhà lãnh đạo ngành tình báo phương Tây. Đêm 8 rạng sáng 9-11 vừa qua, ông đã ra đi một cách bình yên tại nhà riêng ở Berlin trong lúc ngủ, mang theo những bí mật tình báo Đông Đức xuống mồ, hưởng thọ 83 tuổi

Cách đây 17 năm, cũng vào ngày 9-11, bức tường Berlin sụp đổ mở đường cho sự thống nhất nước Đức. Cái chết của “người không có mặt” – biệt danh của Markus Wolf vì trong một thời gian dài các cơ quan tình báo phương Tây hoàn toàn không biết mặt mũi Markus Wolf tròn méo ra sao – trùng hợp với ngày Đông Đức sụp đổ càng khiến cho cái chết của một nhà tình báo cộng sản thêm phần huyền bí. Chưa rõ tại sao ông Wolf chết.

Người không có mặt

Thời chiến tranh lạnh, dù khác chiến tuyến, Markus Wolf được giới tình báo phương Tây xem là một trong những nhà tình báo huyền thoại cộng sản lớn nhất đáng nể phục. Ông là thủ trưởng cơ quan phản gián hải ngoại (HVA) của Bộ An ninh quốc gia Đông Đức (Stasi) từ 1952 đến 1986. Nhưng suốt 27 năm đầu, các cơ quan tình báo phương Tây không hề biết mặt ông. Mãi đến ngày 5-3-1979, tuần báo Der Spiegel của Đức đăng một bức ảnh làm chấn động thế giới tình báo quốc tế. “Người không có mặt” rốt cuộc đã lộ diện.

Đó là một người đàn ông cường tráng đẹp trai, ăn mặc lịch sự, ra dáng trí thức. Bức ảnh trên chụp Wolf lúc giả dạng một du khách tham quan Stockholm, thủ đô Thụy Điển, năm 1978. Một sự tình cờ hoàn toàn. Và cũng tình cờ mà Werner Stiller, một nhân viên Stasi đào ngũ sang Tây Đức, nhìn thấy bức ảnh và nhận diện ra ngay thủ trưởng của mình.

Cũng nhờ biệt tài tránh né các tay chụp ảnh mà “người không có mặt” trong nhiều năm liền chu du khắp châu Âu mà không bị ai phát hiện. Ông đích thân gặp gỡ những trưởng lưới điệp viên của mình ở nước ngoài, cùng đi du lịch với họ tại các nước trung lập, ở những khu nghỉ dưỡng sang trọng để bàn luận về chính trị và văn hóa. Ông cũng thường xuyên gửi thiệp chúc mừng sinh nhật và huy chương chiến công cho các nhân viên khác, một điều hiếm thấy ở các ông sếp tình báo phương Tây.

Misha

Markus Johannes Wolf – tên đầy đủ của Markus Wolf - sinh ngày 19-1-1923 tại Weimar, Đức. Cha ông, Friedrich Wolf, là nhà soạn kịch có tiếng tăm ở nước ngoài, một thầy thuốc chữa bệnh bằng liệu pháp vi lượng đồng căn. Cha ông cũng là một người cộng sản toàn tâm.

Khi Adolf Hitler lên nắm quyền lãnh đạo nước Đức, cả gia đình họ Wolf có nguồn gốc dân Do Thái di cư sang Liên Xô (LX) qua ngả Pháp và Thụy Sĩ, mặc dù họ có quyền lựa chọn nhiều nước khác để lưu trú. Đến Moscow, thủ đô LX, năm 13 tuổi, Markus Wolf học trường trung học Nga. Sau đó, ông học Viện Công nghệ hàng không Moscow khi viện này dời về thành phố Alma Ata, Kazakhstan, sau khi Đức Quốc xã tấn công LX. Tại thành phố này, ông gia nhập Komintern (cộng sản quốc tế) được đào tạo làm cán bộ khung. Lúc này ông có biệt danh là Misha do bạn bè Nga đặt.

Thế chiến thứ hai kết thúc, năm 1945 Markus theo nhóm Walter Ulbricht (sau này là tổng bí thư Đảng Xã hội thống nhất Đức, người ra lệnh xây bức tường Berlin) với sổ hộ chiếu mang quốc tịch LX trở về Berlin làm phóng viên của một đài phát thanh trong vùng LX tạm chiếm. Markus Wolf là một trong những nhà báo theo dõi toàn bộ các phiên xử các tội phạm chiến tranh Đức quốc xã của tòa án Nuremberg.

Năm 1951, ôâng là một trong những người sáng lập cơ quan tình báo hải ngoại , trên cơ sở tái cấu trúc Cục 4 của Stasi. Năm 1952, ông được bổ nhiệm làm thủ trưởng cơ quan này. Tên chính thức Cơ quan Tình báo Trung ương (HVA) hoạt động ở hải ngoại ra đời năm 1956.

Trong 34 năm phụ trách HVA, Markus Wolf đã làm được nhiều việc động trời khiến giới tình báo phương Tây vừa ganh tị vừa kính nể. Bình luận về cái chết của Markus Wolf, nhật báo Le Monde có ảnh hưởng lớn ở Pháp nhận xét rằng tài ba của “người không có mặt” cho thấy không cần phải là một cường quốc (CHDC Đức không mạnh bằng Tây Đức) mới có cái tốt nhất, ý nói mạng lưới điệp viên ngầm mà Markus rải khắp các nước phương Tây, chủ yếu là ở Tây Đức. Mạng lưới này đông khoảng 4.000 người. Trong số này, hơn 1.000 người hoạt động bí mật ở Tây Đức. Một trong những chiến tích lẫy lừng của Markus Wolf là cài được một điệp viên tên Gunter Guillaume làm cố vấn riêng cho thủ tướng Willy Brand. Năm 1974, Guillaume bị lộ khiến ông Brand phải từ chức.

Với tài tổ chức và điều hành mạng lưới của Markus Wolf, những điệp viên len lỏi vào tận những ngóc ngách của bộ máy chính quyền, đem về cho HVA những thông tin quý giá và hết sức phong phú. Hiệu quả của mạng lưới này tốt đến mức HVA không cần cài người vào một nước thứ ba mà vẫn nắm rõ tình hình của nước này. Ví dụ, Markus biết trước vụ đảo chính lật đổ chính quyền thân cộng sản của tổng thống Allende ở Chile năm 1973 nhờ những thông tin “chôm” được từ kho dữ liệu tình báo của Tây Đức.

Cộng sản đến hơi thở cuối cùng

Năm 1986, Markus Wolf xin từ nhiệm vì bất đồng chính kiến với chính quyền lúc bấy giờ. Ông ủng hộ đường lối “perestroika” (cải cách kinh tế và chính trị) và “glasnost” (cởi mở) của Tổng thống LX Mikhail Gorbachev, điều mà các nhà lãnh đạo Đông Đức coi là quá tả.

Sau khi bức tường Berlin sụp đổ, Trung ương Tình báo Mỹ (CIA) mời ông cộng tác với CIA, giúp cơ quan này phát hiện điệp viên nằm vùng trong CIA nhưng ông từ chối. Ông xin tị nạn ở Áo và Nga nhưng sau đó tự nguyện trở về Đức. Ông bị xử tội phản quốc và bị kết án 6 năm tù vào năm 1993 nhưng không ở tù ngày nào vì tòa án hiến pháp Đức phán rằng CHDC Đức từng là một quốc gia có chủ quyền không thể xét xử những người phục vụ quốc gia của mình. Tháng 5-1997, ông lại bị xét xử 2 năm tù treo về tội... giam giữ người thời chiến tranh lạnh. Trong cả hai phiên tòa này – mà ông cho là “công lý của kẻ thắng trận” – ông đều không hé môi về tên tuổi những người cộng tác với ông.

Quãng đời còn lại, Markus Wolf sống bằng nghề diễn thuyết về tình báo và viết sách. Điều đặc biệt là lúc nào ông cũng khẳng định rằng “tôi tin tưởng ở lý tưởng chủ nghĩa xã hội và không sống một cách vô ích”.