Nguồn gốc tài sản của tỉ phú Berezovsky

Kiếm tiền hình như là một chuyện khá dễ dàng đối với Boris Abramovich Berezovsky. Với tài sản ước tính vào khoảng 3 tỉ USD (năm 1997, theo Forbes), Berezovsky là một trong những tỉ phú bí ẩn nhất. Báo chí vẫn không ngớt tranh cãi về cái cách làm giàu của ông tiến sĩ toán ứng dụng này. Bản án trốn thuế và thâm lạm công quỹ ở Nga, cuộc điều tra về tội danh rửa tiền thông qua các CLB bóng đá địa phương ở Brazil phản ánh phần nào cách kiếm tiền “độc đáo” của nhà doanh nghiệp này

Sự trở lại của cái tên Boris Berezovsky trên các phương tiện truyền thông ở Anh vì liên quan đến cái chết của cựu nhân viên tình báo Liên Xô Alexander Litvinenko khiến người dân ở xứ sở sương mù tò mò: Berezovsky thật sự là ai? Tại sao nước Nga nhiều lần đòi dẫn độ ông ta về Nga?

Oligarch điển hình

Boris Berezovsky sinh ngày 23-1-1946 tại Moscow trong một gia đình công nhân Do Thái. Thay vì học ngành tin học ở Trường Đại học Moscow danh tiếng, Berezovsky ghi danh học môn toán ứng dụng tại Trường Đại học Lâm nghiệp và tốt nghiệp với bằng tiến sĩ năm 1983. Ông có thể tiến xa trong ngành khoa học vì năm 1991 ông từng làm viện sĩ thông tấn Viện Hàn lâm Khoa học Nga. Nhưng ông thích kinh doanh hơn vì lúc đó dễ trở thành triệu phú (USD).

Berezovsky khởi nghiệp năm 1989 với nghề mua bán xe hơi của hãng xe quốc doanh AutoVAZ. Năm 1992, ông thành lập Công ty LogoVAZ, đại lý ủy thác độc quyền sản phẩm của AutoVAZ. Với danh nghĩa này, ông tuyên bố xuất khẩu xe Lada nhưng trên thực tế bán trong nước. Thời đó tư nhân muốn sắm xe rất khó vì khan hiếm hàng. Cách mua bán nhập nhằng này đã mang lại lợi nhuận kếch xù cho ông chủ tịch LogoVAZ. Theo nhật báo The Independent xuất bản tại London, riêng chuyện mua bán xe hơi này khiến Berezovsky trở thành một trong những tỉ phú đầu tiên ở Nga trong thời kỳ kinh tế bát nháo vào cuối thập niên 1980 và đầu thập niên 1990.

Sự nghiệp kinh doanh của Berezovsky chắc chắn sẽ không phát triển nếu ông ta không nhờ thế lực của tổng thống (TT) Boris Yeltsin. Do đó, tờ The Independent cho rằng Berezovsky chính là một oligarch (thành viên của tập đoàn đầu sỏ chính trị) điển hình. Ông ta đã lợi dụng mối quan hệ chính trị với TT Yeltsin để mua cổ phần các xí nghiệp quốc doanh như AutoVAZ, hãng hàng không Aeroflot và nhiều xí nghiệp dầu thô rồi ông gom lại thành Công ty Sibneft.

Để hỗ trợ vốn cho việc kinh doanh của mình, ông thành lập một ngân hàng. Ngoài ra, ông mua cổ phần của nhiều cơ quan truyền thông, trong đó có tờ Kommersant, Đài Truyền hình ORT và TV6. Berezovsky đã khôn khéo dùng các cơ quan truyền thông này để hỗ trợ chiến dịch tranh cử của ông Yeltsin và giúp ông này tái đắc cử năm 1996. Đáp lại, Yeltsin tưởng thưởng ông ta một ghế trong Hội đồng An ninh Quốc gia. Berezovsky từng làm tổng thư ký cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS) rồi sau đó trở thành nghị sĩ Duma Quốc gia (Hạ viện Nga).

Bố già ở Kremlin?

Berezovsky nhiều lần giải thích sự giàu có của mình như sau: Sở dĩ ông có cả một đế chế tài chính từ năm 1989 vì ông có “tài dự đoán” và trực giác tốt. Nhưng Berezovsky chưa nói hết sự thật. Oligarch Berezovsky là một con người không từ một thủ đoạn nào để nổi danh. Tạp chí Forbes của Mỹ hồi cuối năm 1996 từng viết một bài điều tra mô tả Berezovsky là “bố già” ở Điện Kremlin, “bọn mafia Ý chỉ đáng làm học trò”.

Berezovsky có nhiều mối quan hệ chặt chẽ với nhiều thủ lĩnh Chesnia nổi loạn đòi độc lập khi ông ta làm trưởng đoàn thương thuyết với Chesnia. TT Yeltsin mãn nhiệm, Berezovsky thoạt đầu ủng hộ ông Putin lên làm TT với mưu đồ dựa thế để làm ăn như thời ông Yeltsin. Nhưng Putin khác xa Yeltsin. Nhóm oligarch làm giàu nhờ chính sách tư hữu hóa chỉ có lợi cho những kẻ thân ông Yeltsin lần hồi bị ông Putin chặt hết vây cánh. Thế là Berezovsky trở mặt.

Berezovsky chống đối ra mặt ông Putin trên hai mặt trận: Chủ trương tái lập cuộc chiến ở Chesnia của TT Putin và quyết định xem xét lại cung cách làm ăn của các oligarch của Điện Kremlin. Và sau khi Viện Công tố Nga khởi tố Berezovsky về tội trốn thuế và thâm lạm công quỹ (13 triệu USD) thì Berezovsky cao chạy xa bay.

Lưu vong

London là nơi chọn lựa của Berezovsky bởi trước tiên là nơi có một cộng đồng người Nga khá lớn với nhiều triệu phú và chính khách nổi loạn. Kế đến, ông ta nắm được nhiều thông tin nhạy cảm về an ninh nước Nga (ông ta từng là thành viên Hội đồng An ninh Quốc gia Nga thời TT Yeltsin) mà các cơ quan tình báo phương Tây, đặc biệt là tình báo Anh rất quan tâm. Và – như Andrei Lugovoi đã nói trong cuộc họp báo ngày 31-5 tại Moscow – Berezovsky đã chuyển giao tài liệu mật cho MI6 (tình báo nội địa Anh) để đổi lấy quyền tị nạn và nhập quốc tịch Anh.

Berezovsky từng làm “bố già” ở Điện Kremlin?

Tại London, ông ta có thể tiếp tục kiếm tiền với nghề kinh doanh địa ốc. Hiện tại, ông đang sống với bà vợ thứ ba, có rất nhiều đất đai, cả một đội xe limousine bọc thép (Berezovsky có ân oán giang hồ với mafia Nga, từng bị ám sát nhiều lần), điều hành một công ty PR. Năm 2003, sau khi được nhập quốc tịch Anh, Berezovsky đến tòa án xin đổi tên là Platon Elenin. Platon là tên nhân vật chính trong một cuốn phim có tựa đề Tycoon (Ông trùm) phỏng theo cuộc đời và sự nghiệp của chính ông ta. Elenin là tên vợ.

Tại London, ông ta cũng có thể hợp lực cùng với những người bất đồng chính kiến Nga (trong đó có cựu nhân viên tình báo Liên Xô Alexander Litvinenko) tiến hành những chiến dịch chống Nga, nhất là chống TT Putin, ở mọi lĩnh vực. Berezovsky từng khoe tài trợ cuộc cách mạng màu cam ở Ukraine thân Mỹ, chống Nga. Năm 2003, Berezovsky kết thân với Neil Bush, em trai của TT Bush, bằng cách đầu tư vào Công ty Phần mềm Giáo dục Ignite! Learning của Neil Bush. Theo báo Moscow Times, việc kết giao này có thể gây căng thẳng quan hệ Nga-Mỹ. Năm 2005, Berezovsky gặp Neil Bush tại Latvia, tạo ra một cuộc xích mích giữa Nga và Latvia vì Berezovsky là tội phạm bị Nga truy nã.

Nhưng đáng chú ý hơn cả là Berezovsky nhiều lần lên tiếng đòi lật đổ chính quyền ông Putin khiến cả Anh lẫn Nga đều bực mình.