Trung Quốc ngăn chặn chảy máu chất xám

Hơn bao giờ hết, Trung Quốc đang thiếu nhiều nhân tài quản lý và điều hành nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới. Một giải pháp khắc phục là mở rộng cửa đón sinh viên du học và tri thức ở nước ngoài trở về

Người Trung Quốc (TQ) gọi những sinh viên du học và trí thức làm việc từ nước ngoài trở về là “hải quy” (lối chơi chữ với từ “rùa biển”). Trong nhiều năm qua, có một hiện tượng đáng lo ngại là số sinh viên xuất ngoại tăng nhiều, nhưng số người trở về ngày càng ít.

Nỗi lo thiếu hụt nhân tài

Theo Thứ trưởng Bộ Giáo dục TQ Trương Tân Thắng, trong số 1,07 triệu sinh viên du học ở nước ngoài từ năm 1978 khi TQ thực hiện “cải cách, mở cửa”, chỉ có 275.000 người trở về nước làm việc, chiếm tỉ lệ trên 1/4. Năm 2005 có 118.000 sinh viên TQ du học ở nước ngoài, năm 2010, con số này sẽ là 200.000 và năm 2020 sẽ là 300.000. Nếu đà gia tăng này tiếp tục, số nhân tài ở lại nước ngoài làm việc cũng sẽ gia tăng. Hầu hết số trí thức ở lại làm việc tại các nước Mỹ, Anh, Pháp, Nhật Bản. Hơn một nửa số nhân tài này làm các nghề kinh doanh, thương mại hoặc quản lý khoa học kỹ thuật.

Một báo cáo gần đây của các nhà nghiên cứu TQ khẳng định rằng TQ là nước bị chảy máu chất xám ra nước ngoài nghiêm trọng nhất so với bất cứ nước nào khác, làm nảy sinh nỗi lo thiếu hụt nhân tài quản lý và điều hành nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới. Theo thống kê của Viện Khoa học Xã hội TQ, hiện nay có hơn 300.000 chuyên gia kỹ thuật TQ làm việc trong các ngành công nghiệp kỹ thuật cao ở nước ngoài. Ông Vương Huệ Diêu, Phó Chủ tịch Hội Học giả từ phương Tây trở về, cho biết hiện tượng chảy máu chất xám ra nước ngoài không thể coi nhẹ. Ông Vương từng du học tại Mỹ, hiện điều hành một công ty tư vấn kinh doanh. Ông nói: “Những “hải quy” có ưu thế nắm bắt kỹ thuật tiên tiến có lối suy nghĩ mới, là vốn quý tài năng của đất nước. Hơn 70% số người đi du học không trở về là một tổn thất lớn cho TQ”.

Ưu tiên đãi ngộ

Những sinh viên du học chưa muốn trở về nước làm việc vì nhiều nguyên nhân. Một trong những nguyên nhân chính là khó tìm việc theo đúng ngành nghề đã học vì nhiều thủ tục cứng nhắc, nạn kỳ thị phân biệt đối xử “trong và ngoài nước”. Điều kiện làm việc ở trong nước chưa thuận lợi cho họ phát huy tài năng và kiến thức học ở nước ngoài. Ngay cả những người có ưu thế về quan hệ gia đình và xã hội, khi về nước cũng không dễ thích nghi với điều kiện làm việc và lối sống ở quê nhà. Trong số này có con em của những quan chức cao cấp được ưu tiên tuyển chọn đi du học đợt đầu trong thập kỷ 70-80 của thế kỷ 20, được gọi là “lớp hoàng tử, công chúa đỏ”. Cô Hồng Hoàng, có mẹ là phiên dịch tiếng Anh cho cố Chủ tịch Mao Trạch Đông và bố dượng là cựu ngoại trưởng, thuộc nhóm 28 “con ông cháu cha” đi du học ở New York từ năm 1973. Sau khi tốt nghiệp đại học, cô Hồng ở lại New York làm việc, đến cuối những năm 80 mới về TQ. Hiện cô là giám đốc Công ty Xuất bản CIMG. Cô nhớ lại khi mới về nước: “Mọi người ghen tỵ rất vô lý. Họ hỏi tôi có được cấp thẻ xanh (cư trú lâu dài) ở Mỹ không, tại sao được cấp, có thích lấy chồng ngoại không? Ở nước ngoài về nước là bị nghi kỵ, bị dò xét”.

Hiện nay Chính phủ TQ hy vọng cải thiện tình hình, hạn chế chảy máu chất xám bằng một loạt chủ trương, chính sách đãi ngộ vật chất, ưu đãi chế độ làm việc. Chỉ tiêu được đặt ra là trong 4 năm tới thu hút được 200.000 sinh viên tốt nghiệp đại học trở về nước làm việc. Họ được quyền làm việc ở bất cứ đâu, dù đã đăng ký hộ khẩu hay chưa, được trả lương cao, gia đình có nơi sinh sống thuận lợi, con cái được học hành theo chế độ ưu tiên. Những ai muốn thành lập công ty kỹ thuật cao được Nhà nước cho vay lãi suất thấp, miễn thuế một thời gian, không bị hạn chế kinh doanh tại các khu công nghệ cao.

Bà Nghiêm Vương Gia, là một trong những “hải quy” được hưởng lợi từ chính sách ưu tiên đãi ngộ trí thức ở nước ngoài trở về. Bà Nghiêm, 38 tuổi, tốt nghiệp tiến sĩ chuyên khoa máy tính Trường Đại học Pennsylvania (Mỹ). Năm 1996, bà Nghiêm về nước và năm 2006 thành lập Công ty Venus Tech quản lý an ninh mạng Internet. Công ty này ăn nên làm ra, doanh thu năm đầu tiên đạt 400 triệu nhân dân tệ (800 tỉ VNĐ), chiếm vị trí số 1 thị trường phần mềm ở TQ. Chính phủ TQ tạo mọi thuận lợi cho bà Nghiêm phát huy tài năng, giúp tuyển chọn đội ngũ nhân viên có tay nghề cao, giới thiệu bà thiết lập quan hệ với những bộ quan trọng của chính phủ. Bà Nghiêm khuyên những đồng nghiệp từ nước ngoài trở về: “Đừng chờ đợi mọi thứ có sẵn và đòi hỏi quá cao. Phải làm việc cật lực, chấp nhận khó khăn, rủi ro, làm việc cho quê hương đất nước là niềm hạnh phúc”.

Phải tự khắc phục khó khăn

Tuy nhiên, có không ít những “hải quy” quen sống ở nước ngoài nhiều năm, khi trở về nước đã gặp khó khăn trong công việc. Bà Trương Nguyệt từ Mỹ trở về, cố vấn của công ty tư vấn tuyển dụng nhân viên từ sinh viên du học, nói: “Họ có một bất lợi lớn là chưa có kinh nghiệm làm việc ở trong nước. Bất kể họ học ở Mỹ hay Canada, các công ty trong nước cần tuyển dụng những người có kiến thức quản lý và am hiểu văn hóa trong nước”.

Để giúp những “hải quy” nhanh chóng thích nghi với điều kiện làm việc ở trong nước và hòa đồng với đồng nghiệp quê hương, Hội Học giả từ phương Tây trở về đã phát huy tác dụng và có nhiều đóng góp lớn. Hội này có những CLB “hải quy” ở các trung tâm kinh tế lớn như Bắc Kinh, Thượng Hải, Quảng Châu, Thâm Quyến, hoạt động rất hiệu quả. Ở các thành phố lớn khác khắp TQ cũng sẽ thành lập các CLB tương tự trong thời gian tới.