Kỳ nam - “vua” của các loài hương

Trong những ngày qua, báo chí liên tục đưa tin về việc một số người dân Quảng Nam đã tìm được kỳ nam (loại trầm hương đặc biệt), với lời đồn có giá thành hàng trăm triệu đồng/kg. Phóng viên Báo Người Lao Động đã tiếp xúc với một số nhà khoa học VN chuyên nghiên cứu về loại cây đặc biệt quý hiếm này

PGS-TS Vũ Xuân Phương, nguyên Trưởng Phòng Thực vật Viện Sinh thái và tài nguyên sinh vật, dành gần hết đời mình nghiên cứu các loài thực vật, tuy nhiên đến giờ phút này ông vẫn chưa từng nhìn thấy 1 g trầm hương, chưa nói đến là kỳ nam, bởi nó quá đắt đến mức không tưởng.

VN hiện có 3 loài trầm

Theo các tài liệu hiện nay ở VN mà ông Vũ Xuân Phương cung cấp, kỳ nam là một tên khác của trầm hương (tên khoa học Aquilaria crassna) cùng với các tên: trầm, dó, gió bầu, rà hương. Trên thế giới chi trầm có khoảng 8 loài, phân bố chủ yếu ở khu vực nhiệt đới từ Ấn Độ đến Đông Nam Á và miền Nam Trung Quốc, VN thuộc vào nước có nhiều trầm hương.

Trầm hương là loại cây to cao tới 30 - 40 m, đường kính 70-80 cm vỏ xám, xơ. Lá mọc so le, phiến mỏng, hình thuôn, dài 8-10 cm, rộng 3,5 - 5,5 cm, nhọn ở phía cuống, mặt trên xanh bóng, mặt dưới xanh nhạt. Hiện nay, người ta chỉ biết rằng, cây càng già, 10 đến 20 năm hoặc lâu hơn, gỗ cây rất bóng, có những vết nhăn, gồ ghề giống như cánh con chim ưng nên còn được gọi là gỗ chim ưng. Tuy nhiên, cũng có những mẩu gỗ trầm không có đặc điểm trên, mà chỉ có màu nâu đỏ đều, có những miếng gỗ chỉ có màu lam nhạt. Một cây gió bầu cho từ 2-30 kg trầm hương. Cụm hoa hình tán hay chùm mọc ở kẽ lá, hoa màu trắng tro... VN hiện có 3 loài trầm (A.crassna, A.balansae Phamh và A.baillonii Pierre ex Lecomte) thuộc vào loài đặc hữu quý hiếm được phân bổ rải rác trong rừng rậm nhiệt đới thường xanh, mưa mùa, ẩm, nguyên sinh thuộc các tỉnh Tuyên Quang, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, đặc biệt là từ Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Bình Định, Ninh Thuận, Bình Thuận đến Tây Nguyên, An Giang, Kiên Giang và đảo Phú Quốc.

Trầm hương là vị thuốc quý hiếm

Tất cả các tài liệu nói về trầm đều nhấn mạnh đây là sản phẩm đặc biệt, nổi tiếng, quý, hiếm do có chứa nhựa dầu được tạo thành trong lõi gỗ cây già và cây bị bệnh. Các loại trầm hương A.crassna (phân bổ ở Đông Dương), A.malaccensis (phân bổ từ Ấn Độ đến Đông Nam Á) và A.sinensis (Lour) Sprengel (miền Nam Trung Quốc) đều là nguồn cung cấp trầm có giá trị và quan trọng nhất của chi trầm. Thực tế trên thị trường rất khó phân biệt sản phẩm trầm từ 3 loại này. Tuy nhiên, trên thực tế chúng có cùng tên gọi thông thường là trầm và cùng sử dụng tương tự nhau.

Theo ông Phương, tinh dầu trầm có giá trị đặc biệt, được dùng trong công nghệ chế biến các loại chất thơm, các loại nước hoa cao cấp, đắt tiền; được chế biến thành các loại gia vị, thức ăn cao cấp dùng trong cung đình, cho giới quý tộc. Mùi của trầm vừa có mùi thơm của đinh hương, vừa có mùi thơm của hoa hồng. Trên thị trường, các hóa mỹ phẩm có chứa tinh dầu trầm rất được ưa chuộng. Chưa hết, ông Phương còn nhấn mạnh kỳ nam còn có tính năng đặc biệt khác được ví như “vua” của các loài hương đó là tính chất cố định hương (giữ hương thơm được lâu). Bên cạnh đó, trầm hương được coi là vị thuốc quý hiếm, có vị cay, tính hơi ôn, vào 3 kinh tỳ, vị và thận; có tác dụng giáng khí nạp thận, bình can, tráng nguyên dương; được dùng chủ yếu chữa các bệnh đau ngực, kích dục, tráng dương, đau bụng, tiêu chảy, nôn mửa, bổ dạ dày, hen suyễn, lợi tiểu, giảm đau, trấn tĩnh, hạ sốt, bổ huyết, trợ tim, cấm khẩu và khó thở... Trong tây y, hương trầm còn được dùng để điều trị bệnh ung thư, đặc biệt là với bệnh ung thư tuyến giáp. Chưa dừng lại, dăm gỗ trầm cũng được sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau, đặc biệt chữa bệnh thấp khớp, đậu mùa, đau bụng và dùng cho phụ nữ sau khi sinh con. Nước sắc từ gỗ trầm còn được biết là có tác dụng kháng khuẩn.