Ký ức về Bác của một nhà văn Nga

Từ lòng ngưỡng mộ Bác, yêu mến nhân dân VN, ông đã dịch và đưa hàng chục tác phẩm văn học của VN ra nước ngoài

Ở khách sạn Bến Nghé – nay là khách sạn Embassy (TPHCM) – bác Nguyễn Tuân và tôi đang ngồi uống trà ở phòng 302 nhìn xuống đường Nguyễn Trung Trực thì có tiếng gõ cửa. Bác Nguyễn đang đánh trần vì mất điện nên bảo tôi ra mở cửa. Thế là Marian Nicolaievich Tkachov, nhà văn Nga mà bác Nguyễn hẹn ở Hà Nội, đã trước mặt. Năm ấy, vào đầu xuân 1985.

Nhà văn Marian Nicolaievich Tkachov (đội mũ phớt) thăm Việt Nam trong
thời gian chiến tranh (ảnh trong tư liệu của nhà văn M. Tkachov)

Bữa ấy, Marian nhắc lại với tôi câu chuyện cũ – chuyện từ 1962 – lần đầu tiên anh sang VN và trong chuyến đi này, anh vinh dự được gặp Bác Hồ tại Phủ Chủ tịch.

Trong bữa cơm chiều thanh đạm, chỉ rau dưa và đĩa cá kho, 2 ly nhỏ rượu thuốc với Người, Marian thưa chuyện bằng tiếng Việt. Có lúc Bác giải thích vài từ bằng tiếng Pháp và cả tiếng Nga khi nhà văn ngập ngừng... Bác của chúng ta lúc bấy giờ đã 72 tuổi, còn Marian mới 30. Cho nên mặc dầu là khách xa, Bác vẫn coi như bác cháu. Trong câu chuyện thân mật Bác hỏi:

- Chú học tiếng Việt khi nào, ở  đâu mà ăn nói lưu loát vậy?

- Thưa Bác, cháu học ở Moscow vào năm 1956, tại Khoa Đông Phương – Đại học Quốc gia Lomonosov.

- Trong các nhà văn VN, chú đã đọc, chú thích nhà văn nào?

Marian mạnh dạn thưa cùng Bác:

- Cháu thích nhà văn Nguyễn Tuân nhất và cháu đang chuẩn bị dịch Vang bóng một thời.

Bác cười, nụ cười đôn hậu và hóm hỉnh, Bác khen:

- Thế là chú giỏi, trình độ tiếng Việt của chú khá đấy. Vì thích Nguyễn Tuân phải là người nắm vững ngôn ngữ VN rồi! Tùy bút Nguyễn Tuân “có cỡ” đấy! Khi nào dịch xong cho Bác xem nhé!

Tối hôm ấy sau khi ở Phủ Chủ tịch về, Marian Tkachov chạy đến khoe với nhà văn Nguyễn Tuân. Nhà văn Nguyễn Tuân vui quá, vội lấy rượu Làng Vân đãi Marian. Một già, một trẻ mãi chuyện về Bác Hồ đến khuya.

Marian còn kể, Bác Hồ dặn là dịch Nguyễn Tuân “ông ta khó tính lắm đấy! Coi chừng đấy!”. Marian ban đầu cũng thấy ngại nhưng bằng nỗ lực, anh đã thành công, chỉ tiếc là sách dịch xong thì Bác Hồ đã đi xa...

Và hôm ấy ngồi ở khách sạn Bến Nghé, Marian nhắc lại câu chuyện cũ sau 23 năm mà vẫn như mới ngày nào. Rồi Marian với giọng đầy cảm kích rằng: “Hồ Chí Minh là bậc đại tài, đại nhân và đại đức. Cả thế giới sau Lênin, Hồ Chí Minh là một vĩ nhân có một không hai. Nhân dân VN thật hạnh phúc được bước trên con đường đi đến tương lai do Người khai sơn phá thạch”.

Từ sự ngưỡng mộ lãnh tụ Hồ Chí Minh và tình cảm chân thành với VN, Marian Tkachov đã dành rất nhiều thời gian để đưa văn học VN ra nước ngoài. Ông đã in 20 đầu sách của các nhà văn VN hiện đại được dịch ra tiếng Nga, từ Nguyễn Tuân, Nguyên Hồng, Tô Hoài đến Phạm Hổ, Nguyên Ngọc, Nguyễn Quang Sáng. Từ năm 1969, ông đã cho ra đời tuyển tập gồm những chuyện lấy từ Việt điện u linh tập, Lĩnh nam chích quái, Thánh tông di cảo, Truyền kỳ mạn lục... được ông dịch và chú giải.