Làng... không chồng !

Đường về xã miền núi Tiên Hà (huyện Tiên Phước - tỉnh Quảng Nam) gập ghềnh, heo hút bởi nhiều đoạn đèo dốc dựng đứng, khúc khuỷu. Hơn 800 hộ dân, đa số nghèo khổ, sống rải rác khắp các vùng đồi. Nỗi buồn ngày càng trĩu nặng ở xóm làng khi có hơn 1/3 số hộ dân Tiên Hà là những “gia đình không có đàn ông” và số lượng phụ nữ đơn thân cứ tăng lên mỗi ngày. Bây giờ, đã có người gọi Tiên Hà là làng... không chồng! Dù thế, tiếng đời thị phi “không chồng mà lại...” đã không ngăn được khát vọng làm mẹ của những người phụ nữ trên đất này.

Đau đáu phận phòng không

Trước khi chúng tôi về Tiên Hà, chị Nguyễn Thị Ánh Liên, cán bộ tuyên giáo Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Quảng Nam, cho biết: “Thế hệ phụ nữ đơn thân lớn tuổi nhất ở Tiên Hà bây giờ là những cô gái thanh niên xung phong năm xưa trong “tiểu đoàn bà Thao”. Trở về sau chiến tranh, hàng chục người không còn cơ hội làm vợ, làm mẹ”.

“Tiểu đoàn bà Thao” là tên một đơn vị quân đội do người phụ nữ tên Thao chỉ huy, tham gia tải đạn và lương thực cho quân đội ta trên Đường 9 Nam Lào vào những năm chống Mỹ ác liệt. Những cái tên “vang bóng một thời” như Hai Khởi, Bốn Thời, Tám Hồng, Hoa, Tân... của đội ngày ấy, nay đã ngấp nghé tuổi 60, sống quạnh quẽ tuổi già trong cái khó, cái nghèo. Bà Nguyễn Thị Khởi kể trong nỗi buồn: “Tôi đã cưới chồng vào năm 1965, sau đó hưởng ứng lời kêu gọi ra trận. Năm 1982 mới trở về thì chồng đã hy sinh. Lúc đó đã 36 tuổi rồi, ai mà ưng nữa, đành tự túc kiếm con nuôi”. Bà Khởi tự túc được 2 đứa con, một trai một gái, tưởng như được an ủi tuổi già, nhưng đứa con trai tên Phạm Thanh Trà chẳng may bị ảnh hưởng của chất độc màu da cam, sống đời sống thực vật. Nỗi đau lại đè xuống đôi vai của bà Khởi thêm lần nữa. Người đồng đội của bà Khởi là bà Bốn Thời nay cũng bước qua tuổi 59 càng đáng thương hơn. Năm 1964 đã kết hôn, năm 1967 ra trận. Ba năm sau, chồng bà hy sinh nhưng mãi hơn 2 năm sau bà mới biết. Nén nỗi đau, bà thầm lặng trở về chịu cảnh phòng không và đến năm 1984 mới tự túc được đứa con bé Tuyết. Thật oái ăm, năm 2000, con bé Tuyết lên lớp 11, trong một chiều đi học về bị nước lũ cuốn trôi. Bà Thời khóc hết nước mắt, tiếp tục đơn độc trên hành trình tuổi già.

Không thể kể hết những thân phận hiện thời của những thành viên trong “tiểu đoàn bà Thao” năm xưa. Bà Tám Hồng sống cả đời cô độc, vừa mất bởi bệnh ung thư, nay không người thờ phụng. Bà Hoa, bà Tân cũng lặng lẽ trở về sau cuộc chiến, nay đau đáu phận phòng không. Bà Thời từ chối biết bao nhiêu mối tình đẹp khi đi kháng chiến bởi đã có chồng, để rồi cô lẻ thân cò trong thời bình... Văn học thời hậu chiến đã viết rất nhiều về những thiệt thòi của người phụ nữ trở về sau chiến tranh, và chúng tôi nghĩ, những góa phụ như bà Khởi, bà Thời, bà Hồng... cũng chính là những “tác phẩm” thật sự.

“Có được chồng mới là chuyện... lạ!”

Thế hệ phụ nữ không chồng tự túc kiếm con thứ hai ở Tiên Hà là những người đàn bà tuổi từ 32 - 45. Dù UBND xã Tiên Hà chưa có con số thống kê chính thức, nhưng theo ông Nguyễn Lương Bá, Phó Chủ tịch xã, thì “tính sơ sơ, “lứa” ni cũng đã có đến hơn 120 người”. Chúng tôi đi thực tế tại các thôn Trung An, Đại Tráng..., dù với mục đích hết sức trong sáng, nhưng đâu đâu cũng gặp những cặp mắt nghi ngại: Trẻ măng như mấy chú, hỏi đàn bà tự túc làm chi? Thế nhưng, chẳng khó khăn gì để tìm gặp những phụ nữ trong hoàn cảnh này. Muốn nhận ra đâu là gia đình của một phụ nữ không chồng mà có con, rất dễ: Chỉ nhìn lên dây phơi đồ, toàn là quần áo của đàn bà và trẻ nhỏ, là biết. Chị Chử Thị Ninh ở thôn Trung An, tuổi đã 42, tự túc được mụn con trai lên 10, cho rằng: “Tiên Hà xa xôi quá, ai mà thèm tới, phải tự túc thôi. Có được chồng mới là chuyện... lạ!”. Đúng là xa xôi thật, lại thêm cái “dốc Si không đi thì bò” chổng ngược, khiến Tiên Hà gần như cô lập với “thế giới” bên ngoài. Người dân nơi đây hiếm khi ra khỏi làng thì hỏi làm sao người ngoài dạm tới. Bà già 70 tuổi Nguyễn Thị Cúc ở thôn Đại Tráng đúc kết: “Trong làng không có đủ... con trai để cho con gái cưới, nên đàn bà “ở giá” nhiều là phải”. Đúng là ở Tiên Hà có chuyện âm thịnh dương suy. Đàn ông đã ít, lại bỏ đi làm ăn xa biền biệt. Về Tiên Hà những ngày này, hình ảnh rất dễ bắt gặp là những người đàn bà lam lũ, dắt díu theo sau những đứa con lem luốc hoặc những phụ nữ rỗi việc, tụ nhau thành nhóm ngồi tán gẫu ở các ngã ba đường.

Bà Cúc nói thêm: “Gái không chồng mà lại..., đằng nào tránh khỏi tiếng thị phi, nhưng đó là chuyện trước đây thôi, chứ bây chừ, đầy ra đấy, nên cũng dễ thông cảm hơn. Dù sao thì mong muốn được làm mẹ, được nuôi con cũng rất chính đáng mà, người đời chẳng nói “không chồng mà chửa mới ngoan” đó hay răng!”. Theo tìm hiểu của chúng tôi, thế hệ phụ nữ đơn thân thứ hai ở Tiên Hà đã “bỏ quên” tuổi thanh xuân trong nghèo khó, cơ cực vào những năm 80 của thế kỷ trước. Khi ngoảnh lại, “cái tuổi đã đuổi xuân đi”, họ đành lẻ bạn. Đó là trường hợp của chị Y, hàng chục năm phục vụ ở một nông trường sắn, trở về “làm một dây” 4 đứa! Chị Liễu ngày trước đi giao liên, về sau cũng “liền tù tì” 3 cái “balô trước bụng”. Theo họ, không chồng thì phải có con để về già có người thờ phụng.

Vừa nuôi con, vừa nuôi... cháu!

Thế hệ phụ nữ không chồng thứ 3 ở Tiên Hà là những cô gái trẻ tuổi dưới 30, dù nay chưa nhiều nhưng cũng đã phổ biến. Không sống được trên mảnh đất nghèo miền núi, họ bỏ làng vào Nam làm ăn xa. Lâu lâu cũng có người “dắt” về tấm chồng, đám cưới rình rang. Thôn xóm ai cũng mừng cho họ vì sẽ bớt đi một “trái bom nổ chậm”, nhưng vui chưa được lâu thì lại thấy họ khăn gói trở về với thằng con nhỏ và cái bụng đã lum lúp. Đó là trường hợp của chị K. thôn Phước Vinh. Bà Cúc còn kể cho tôi nghe một câu chuyện tréo ngoe hơn về trường hợp của hai mẹ con bà Y. Bà Y. không chồng, tự túc được ba đứa con gái. Đứa con gái đầu của bà lớn lên cũng không kiếm được chồng. Lại tự túc! Thế là bà Y. vừa nuôi con, vừa nuôi... cháu. Ở Tiên Hà, trường hợp của bà Y. không phải là duy nhất.

Ngày 9-3, Hội Phụ nữ xã Tiên Hà rậm rịch tổ chức văn nghệ chào mừng Ngày Quốc tế Phụ nữ 8-3. Theo ông Nguyễn Lương Bá, chị em nơi đây rất cần những phong trào như thế để động viên, san sẻ hoàn cảnh và nỗi lòng của chính họ. Chúng tôi rời làng vắng đàn ông Tiên Hà trong tiếng thở dài của bà Nguyễn Thị Cúc: “Cái đất ni không biết răng mà lạ rứa. Trông cho ngày sau những người chồng, người cha trở về nhận con, để cho thôn xóm vui cửa vui nhà”.