Việc dùng thuốc chống trầm cảm có thể dẫn đến một số tác dụng phụ - từ ảnh hưởng lên đường ruột đến gây thêm rối loạn lo âu - đã được ghi nhận từ lâu nhưng khả năng xảy ra rối loạn tình dục chỉ được đề cập trong nghiên cứu gần đây được công bố trên tạp chí Drug, Healthcare and Patient Safety, với những triệu chứng như giảm ham muốn, giảm kích thích, giảm hoặc chậm đạt khoái cảm, mất cảm giác, kích thích sinh dục thường xuyên.

Khác nhau tùy người và loại thuốc

Những triệu chứng do tác dụng phụ của thuốc trầm cảm có thể thay đổi tùy từng người và cũng có một số triệu chứng đặc trưng khác nhau giữa nam và nữ giới. Đàn ông thường có dấu hiệu như rối loạn cương; cương thường xuyên hoặc bị đau khi cương; chậm hoặc đau khi xuất tinh. Phụ nữ có triệu chứng như tiết sữa không do mang thai hoặc con bú; tê âm đạo hoặc đầu vú. Những triệu chứng rối loạn sinh dục như vậy có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng đến các mối quan hệ, giảm tự tin, khiến bệnh nhân trầm cảm bỏ thuốc với mong muốn giảm triệu chứng tác dụng phụ. Tuy nhiên, việc bỏ thuốc chống trầm cảm đột ngột làm mất hiệu quả trị liệu là điều không được chỉ định mà bệnh nhân nên trao đổi với thầy thuốc để có biện pháp thích hợp.

Lý do thuốc chống trầm cảm gây tác dụng phụ về tình dục chưa được giới chuyên môn giải thích đầy đủ. Bản thân bệnh trầm cảm cũng có thể ảnh hưởng đến tình dục, vì vậy, khó xác định triệu chứng nào do rối loạn trầm cảm hoặc do thuốc gây ra. Mặt khác, thuốc chữa trị trầm cảm có nhiều loại và mỗi loại có các tác dụng khác nhau. Thí dụ như dạng thuốc chứa chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) có tác dụng tăng cường lượng serotonin lưu thông trong não. Serotonin giúp người dùng cảm thấy ít bị trầm cảm và lo âu nhưng quá nhiều serotonin có thể ngăn chặn ham muốn và khó cảm nhận khoái cảm tình dục. Một cách giải thích khác là khi serotonin tăng thì mức độ dopamine giảm và đó là điều đáng chú ý vì dopamine là hóa chất cần thiết để cảm thấy hưng phấn và con người khó có cảm giác được gợi dục khi cơ thể chứa ít dopamine.

Tác dụng phụ về tình dục của thuốc chống trầm cảm thay đổi tùy người và khác nhau giữa nam và nữ Ảnh: MEDICAL NEWS TODAY

Mỗi loại thuốc chống trầm cảm hoạt động khác nhau trong cơ thể nhưng hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm chính đều có thể liên quan đến tác dụng phụ về tình dục. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho thấy tỉ lệ bệnh nhân bị ảnh hưởng có khác nhau và không phải bệnh nhân nào cũng có tác dụng phụ. Khảo sát được công bố trên tờ Healthcare and Patient Safety cho thấy từ 58%-70% bệnh nhân trầm cảm dùng thuốc dạng SSRI có phản ứng phụ về tình dục. Tỉ lệ tương ứng ở dạng thuốc chống trầm cảm 3 vòng (tricyclic antidepressant) là từ 7%-10%. Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí South African Family Practice, dạng thuốc chống trầm cảm có tác dụng ức chế enzyme monoamine oxidase (MAOI) liên quan với tác dụng phụ về tình dục tùy theo loại biệt dược - có loại tỉ lệ ảnh hưởng lên đến 40% trường hợp.

Nhiều cách hạn chế tác dụng phụ

Rối loạn tình dục không hẳn là tác dụng phụ thường xuyên khi bệnh nhân dùng thuốc chống trầm cảm. Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân chỉ gặp triệu chứng về tình dục trong vài tuần hay vài tháng đầu dùng thuốc và triệu chứng có thể giảm bớt sau đó. Nhiều bệnh nhân chủ động hạn chế tác dụng phụ thành công bằng một số cách đơn giản. Nếu tác dụng phụ do thuốc trầm cảm gây ra nặng và kéo dài, bệnh nhân có thể tham khảo ý kiến bác sĩ thử thay đổi thuốc khác. Liều lượng thuốc cao cũng có thể dễ gây tác dụng phụ hơn, bệnh nhân có thể nhờ thầy thuốc đánh giá về liều dùng và xem xét giảm bớt.

Ngoài ra, bệnh nhân cũng có thể tự thay đổi bản thân để tăng ham muốn tình dục mà không cần điều chỉnh thuốc. Trong đa số trường hợp, thuốc trầm cảm ảnh hưởng nhiều đến ý muốn của bệnh nhân, theo đó, họ vẫn có thể được kích thích về thể chất nhưng thiếu ham muốn để thực hiện hành động. Trong trường hợp này, nên để cho cơ thể và tâm trí đi theo chiều hướng giúp cảm thấy kích thích tình dục, để làm tăng ham muốn tình dục theo cách tự nhiên. Mặt khác, bởi vì thuốc chống trầm cảm cũng làm giảm mức độ dopamine trong cơ thể, bệnh nhân có thể làm tăng dopamine một cách tự nhiên như tập luyện thể dục, nghỉ ngơi và để cho tâm trí thoải mái, giảm stress.