Níu lại thời gian

Nhà số 49 nằm trên đường Trần Phú cũng có một cái bếp ba ngăn khá giống với bếp cũ trong nhà cổ Quân Thắng. Chủ nhân bảo: "Bây giờ hiện đại, lâu lâu mới nấu bếp củi nhưng vẫn cứ giữ không gian ấy vì điều chi đó khó nói. Mà giữ bếp là giữ lửa, giữ cái nguồn sống trong mỗi nhà".

Trong hơn 100 ngôi nhà cổ trên hai tuyến đường Trần Phú và Nguyễn Thái Học ở Hội An, nay chỉ còn chín cái bếp xưa, trong đó có bảy bếp đã được làm "từ hồi ông bà ở tới chừ". Trong số đó, hiện chỉ còn bốn bếp sử dụng trong sinh hoạt gia đình và mức độ sử dụng cũng không thường xuyên.

Theo chủ nhân các di tích tại Hội An, thời gian xây dựng những kiểu bếp xưa vào khoảng cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX và đã qua một số lần tu sửa. Bếp hầu hết được xây bằng gạch, vữa vôi; tùy theo không gian, diện tích của từng nhà mà kích thước của gian bếp cũng khác nhau.

Chị Trần Thị Lệ Xuân, cán bộ thuộc Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An, cho biết: "Theo dân gian, bếp thường đặt ở bên trái, phía Ðông ngôi nhà, nhìn về hướng Tây và tín ngưỡng thờ Thần Bếp - ông Táo rất được người Hội An chú trọng".

Vị thần này được đặt phía trên bếp, nếu bếp không đủ chỗ thì đặt ở góc phía Nam bởi vì Táo Quân thuộc hỏa (hỏa - vượng). Tùy từng nhà, việc thờ Táo Quân cũng khác nhau, có gia đình chỉ đặt một chiếc hương án kê sát tường, có gia đình xây thành một khám thờ. Tại bàn thờ Thổ Công, người ta hay để bài vị, ghi "Ðông trù tư mệnh Táo phủ thần quân", có nghĩa là phủ của ông vua Bếp nằm ở phía Ðông, coi sóc bản mệnh gia chủ.

"Trong quá trình tu bổ các di tích, chúng tôi đã thuyết phục chủ nhân bảo tồn nguyên trạng những bếp xưa hiện còn và khuyến khích tiếp tục sử dụng. Chúng tôi cũng quy định việc sửa chữa bếp xưa và xây dựng bếp mới đối với các di tích có bếp xưa gắn với quy chế quản lý, tu bổ và sử dụng di tích trong khu phố cổ Hội An" - ông Trần Văn An, Phó Giám đốc Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An, cho biết.

Giữ lại không gian bếp xưa quả rất khó trong sự phát triển của đời sống hiện nay. Thế nhưng, một số chủ nhân ở Hội An vẫn còn gìn giữ và việc đó đã góp phần bảo tồn những yếu tố nguyên gốc của di tích, một cách hạn chế sự thay đổi không gian, đồng nghĩa với việc giữ gìn phần hồn trong mỗi di tích "sống".