Mặc dù thực hư vẫn chưa được kiểm chứng, nhưng trong một cuộc khảo sát gần đây tại Anh có tới 75% số người được hỏi cho rằng họ sẽ hạn chế sử dụng tiền mặt trong tương lai.

Bốn năm về trước, ông Kenneth Rogoff, cựu kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, đã đưa ra một kịch bản quyết liệt để loại bỏ tiền giấy.

Ảnh minh họa

Trong cuốn sách "The Curse of Cash", ông đã lập luận rằng việc có quá nhiều tiền mặt lưu thông, đặc biệt là các tờ mệnh giá cao, đã tạo điều kiện cho việc trốn thuế và buôn bán ma túy. Một nghiên cứu được thực hiện ở Anh năm 1999 cho thấy chỉ có 4 trong tổng số 500 tờ tiền giấy không có dấu vết của các thương vụ buôn bán trái phép.

Hơn nữa, lưu lượng tiền mặt trong nền kinh tế càng nhiều sẽ càng hạn chế sự hiệu quả của chính sách tiền tệ. Chẳng hạn, các ngân hàng trung ương sẽ khó khăn hơn trong việc thực hiện chính sách lãi suất âm để thúc đẩy hoạt động vay vốn. Đại dịch Covid-19 đã khiến một số quốc gia thực hiện chính sách này để vực dậy nền kinh tế.

Kể từ khi được đề cập bởi Rogoff, tiền mặt đã chứng kiến sự sụt giảm trong vai trò là phương tiện thanh toán. Ví dụ như ở Thụy Điển, sự hao hụt của đồng Krona là điều dễ nhận thấy ở thời điểm hiện tại.

Hệ thống thanh toán di động tại Thụy Điển đang chiếm ưu thế lớn trong hầu hết các giao dịch buôn bán mang quy mô nhỏ. Khi đặt chân đến Stockholm và muốn mua một chai bia, một chiếc ví chứa đầy tiền mặt sẽ không hữu ích gì nhiều cho bạn.

Cuộc khủng hoảng từ dịch bệnh Covid-19 đã cho nhiều người thêm một lý do để tránh xa tiền giấy. Đã có nhiều tuyên truyền cho rằng virus có thể lây lan qua việc trao đổi, lưu thông tiền mặt. Điều này khiến ngày càng có nhiều cửa hàng nhanh chóng treo các biển báo "không sử dụng tiền mặt".

Ở một số làng chài ven biển, thậm chí các mặt hàng thủy sản tươi sống cũng chỉ được chấp nhận thanh toán bằng các loại thẻ tín dụng. Trên thực tế, không có nhiều bằng chứng cụ thể xác minh rằng tiền mặt là phương tiện lây lan dịch bệnh.

Tổ chức Y tế Thế giới cho biết vẫn chưa tim thấy bằng chứng nào cho thấy tiền tệ có thể lan truyền coronavirus. Chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại đại học Edinburgh, bà Christine Tait-Burkard, cho biết virus này có thể tồn tại rất lâu trên các loại thẻ nhựa. Tuy nhiên với tiền mặt thì lại khác, trừ khi có người nào đó sử dụng tiền giấy để "lau mũi, miệng khi hắt hơi".

Tuy nhiên, tại Anh vẫn đang trải qua cuộc khủng hoảng tiền tệ khi lượng tiền mặt được sử dụng đã giảm hơn 60%. Khối lượng các giao dịch cũng giảm tới một nửa.

Xu hướng đó đang được nhân rộng tại nhiều nước phát triển, tạo cú hích cho sự phát triển của các dịch vụ thanh toán số và ngân hàng điện tử. Các thương hiệu như Apple Pay hay PayPal đều hưởng lợi từ xu hướng này. Các ngân hàng số phi tập trung hay các doanh nghiệp Fintech tiếp tục có cơ hội mở rộng thị phần. Đồng tiền điện tử Libra của Facebook thì vẫn đang chờ đợi thời điểm thích hợp để đi vào hoạt động.

Sự sụt giảm đáng kể của lượng tiền mặt giao dịch cũng tạo động lực lớn cho các ngân hàng trung ương trong việc triển khai các loại tiền điện tử. Ngân hàng Thanh toán Quốc tế cho biết đã có một số ngân hàng trung ương xem xét một cách nghiêm túc vấn đề này. Riksbank của Thụy Điển có thể sẽ là người tiên phong.

Tuy nhiên, dù số lượng giao dịch sử dụng tiền mặt thực sự đã giảm nhưng khối lượng tiền mặt trong lưu thông, trên thực tế, vẫn đang ghi nhận mức tăng ở một số quốc gia. Theo BIS, từ cuối năm ngoái đến nay giá trị lượng tiền mặt lưu thông tại Ý đã tăng 8% và tại Mỹ tăng 7%.

Lượng nắm giữ tiền mặt đã tăng lên. Không chỉ những kẻ buôn bán hàng cấm và những kẻ trốn thuế mới coi trọng tiền mặt như một phương tiện cất trữ giá trị. Trong số những nền kinh tế lớn, chỉ có Trung Quốc là đang bắt đầu chứng kiến sự sụt giảm tuyệt đối của tỷ lệ tiền mặt so với GDP.

Tuy vậy ở một số nơi lại có trào lưu ủng hộ thanh toán tiền mặt. Tại thành phố New York, San Francisco và tiểu bang New Jersey (Mỹ), chính quyền đã hạn chế các nhà bán lẻ chuyển sang thanh toán điện tử.

Tại Anh, chính phủ đang khuyến nghị bảo trì bắt buộc nhiều cây ATM trên phạm vi toàn quốc, mặc dù có ngày càng ít người sử dụng chúng hơn.

Vẫn còn quá sớm để khẳng định rằng tiền mặt có thể hoàn toàn bị thay thế trong các giao dịch thương mại. Có thể chúng ta đang bắt đầu bước vào một giai đoạn tồn tại hỗn hợp các hệ thống thanh toán khác nhau.

Tiền mặt vẫn có một vai trò nhất định, dù sẽ khiêm tốn hơn trước kia, bên cạnh nhiều loại thẻ thanh toán và tài khoản kỹ thuật số mới xuất hiện.