Kỳ nhân thổi sáo

Đang sinh hoạt nhóm trong Công viên Tao Đàn, quận 1- TPHCM, hơn mười bạn trẻ chợt ngẩn người vì tiếng sáo. Ở ghế đá gần đó, một người đàn ông đang thổi sáo. Ca khúc Hạ trắng của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn réo rắt với kỹ thuật ngân, rung rất điêu luyện. Kết thúc bài Hạ trắng, ông đột ngột đưa kèn harmonica lên... mũi thổi ngon lành.

Nhóm bạn trẻ vây quanh ông vỗ tay tán thưởng, tíu tít đặt câu hỏi về cách luyện tập hai loại nhạc cụ trên. Lân la làm quen, tôi mới biết ông là Đặng Ngọc Nghĩa, học trò của “sáo thần” Nguyễn Đình Nghĩa và là người đã tập thành công độc chiêu vừa thổi harmonica vừa ăn chuối, uống bia của nghệ sĩ Tòng Sơn.

Nghệ sĩ Ngọc Nghĩa vừa thổi harmonica vừa ăn chuối trước sự chứng kiến của nghệ nhân Nguyễn Chí Trung

Tiếng sáo nghe rất... sướng tai

Từ cuối những năm 50 của thế kỷ 20, làng sáo VN tôn nghệ sĩ Nguyễn Đình Nghĩa (1940-2005) là “sáo thần”. Ông chính là tác giả của hai bài độc tấu sáo lừng danh Thần triều và Phụng vũ. Trong đó, bài Phụng vu được ông trình diễn và đoạt giải âm nhạc tại Đại hội Âm nhạc của các đảo Á châu năm 1963. Nghệ sĩ Ngọc Nghĩa nhớ lại: “Năm 19 tuổi, tôi bắt đầu học sáo với thầy Nghĩa. Sau khi thầy định cư ở nước ngoài, tôi tự học sáo với tấm lòng luôn xem thầy là thần tượng, người đã làm rạng danh tiếng sáo VN, để noi theo”.

Nghệ nhân Nguyễn Chí Trung nói: “Ngọc Nghĩa là người thổi sáo rất tài. Trước đây, chính tôi đã động viên Ngọc Nghĩa thử áp dụng các kỹ thuật của sáo vào harmonica; đồng thời nhận thấy nghệ sĩ Tòng Sơn hơn nửa thế kỷ không có người nối nghiệp biểu diễn vừa thổi harmonica vừa ăn chuối, uống bia nên tôi “xúi” Ngọc Nghĩa tập luyện thử. Không ngờ Ngọc Nghĩa thành công!”.

Học với thầy Nguyễn Đình Nghĩa vài năm, chàng thanh niên Đặng Ngọc Nghĩa bắt đầu đi trình diễn sáo ở các đám tiệc, câu lạc bộ thơ. Hơn 30 năm “sáo kề môi”, một trong những kỷ niệm khó quên là lần ông thổi sáo đệm cho nghệ sĩ Ngô Đình Long ngâm thơ đoạt huy chương vàng ở cuộc thi ngâm thơ cấp TP. Nghệ sĩ Ngô Đình Long nhận xét: “Ngọc Nghĩa có khả năng thổi lên những cung bậc lúc rộn ràng mừng vui, lúc da diết buồn nghe rất... sướng tai”.

Bằng sự kiên trì luyện tập và nghiên cứu, nghệ sĩ Ngọc Nghĩa có thể thổi và làm được các loại sáo 6, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 18 lỗ. Trong đó có cây sáo 14 lỗ rất đa năng, chơi được cả nhạc ta lẫn nhạc Tây. Đặc biệt, với một cây sáo trong tay, ông giả rất tài tiếng của nhiều loài vật như tiếng chim cu, chim quốc, tắc kè, gà gáy, ngựa chạy, ngựa hí...

Hiện nay, các video clip nghệ sĩ Ngọc Nghĩa thổi sáo trên mạng dù quay có phần sơ sài nhưng được nhiều người xem, khen ngợi. Nhiều bà con ở nước ngoài sau khi xem các video clip đã gọi điện thoại về VN đặt ông làm sáo trúc. “Tôi cảm thấy vui vì truyền được cảm hứng say mê nhạc cụ dân tộc cho nhiều người”- ông tâm sự.

Học tập và sáng tạo

Nghệ sĩ Ngọc Nghĩa cho biết trong lĩnh vực kèn harmonica, người mà ông ngưỡng mộ nhất là nghệ sĩ Tòng Sơn. Ngoài tiếng kèn vô cùng quyến rũ, nghệ sĩ bậc thầy ấy còn có tài vừa thổi harmonica vừa ăn chuối, uống bia- một tuyệt kỹ mà mấy chục năm qua không ai bắt chước được.

Nghệ sĩ Ngọc Nghĩa tâm sự: “Năm 21 tuổi, tôi bắt đầu tập harmonica nhưng không dám nghĩ có thể thổi được như thầy Tòng Sơn hoặc làm được độc chiêu của ông. Tuy nhiên, sau khi kết bạn với nghệ nhân Nguyễn Chí Trung, tác giả sáo trúc 16 lỗ và đồng tác giả đàn đá 100 thanh, tôi mới dám nghĩ điều đó”.

Nhờ sự động viên của nghệ nhân Nguyễn Chí Trung, ông đã nghiên cứu và áp dụng thành công các kỹ thuật búng lưỡi, reo lưỡi, phi lưỡi... của sáo vào harmonica. Nhờ vậy tiếng harmonica của ông vừa sinh động, cuốn hút mà còn tạo nên một phong cách riêng không lẫn với bất kỳ ai.

Theo nghệ nhân Nguyễn Chí Trung, “việc ứng dụng các kỹ thuật của sáo vào harmonica thành công như Ngọc Nghĩa là chưa có ai. Sắp tới, tôi dự định cùng Ngọc Nghĩa tìm cách cải tiến cho kèn harmonica có thể chơi được nhạc ngũ cung để góp phần làm phong phú các nhạc cụ trình diễn nhạc dân tộc”.

Vừa qua, trước sự chứng kiến của nghệ nhân Nguyễn Chí Trung, nghệ sĩ Ngọc Nghĩa đã biểu diễn thành công màn vừa thổi harmonica vừa ăn chuối. Nghệ nhân Nguyễn Chí Trung nhận xét: “Tôi rất ngạc nhiên và thán phục Ngọc Nghĩa! Theo tôi, chỉ cần luyện tập thêm một thời gian nữa là anh có thể nối nghiệp nghệ sĩ Tòng Sơn”.

Còn nghệ sĩ Ngọc Nghĩa thì “bật mí” kinh nghiệm vừa thổi harmonica vừa ăn chuối của ông: “Lúc thổi bản nhạc, tôi chỉ có một tích tắc ở cuối câu nhạc để cắn miếng chuối, sau đó tiếp tục thổi và nuốt nó ở một tích tắc khác. Cần có làn hơi khỏe để vừa thổi vừa thực hiện nhanh các thao tác, nếu không kịp thì bản nhạc sẽ bị nghẽn bởi... chuối. Để có được làn hơi khỏe, tôi đã kiên trì tập yoga suốt mấy chục năm qua”.