Hoàng Cầm hết hoạn nạn !

Nhận tin nhà thơ Hoàng Cầm mất lúc 9 giờ 30 sáng 6-5 tại Bệnh viện Hữu Nghị Hà Nội, tôi chạnh nhớ câu thơ đầy tiên cảm của ông Còn chăng hoạn nạn? viết năm đã ngoài bảy mươi, trong bài thơ Tự bạch, khi trả lời câu hỏi cho tập sách Nhà văn Việt Nam – Chân dung tự họa (1995), được thực hiện theo ý tưởng của một nhóm bạn văn, do Lại Nguyên Ân và tôi tổ chức biên soạn. Nỗi lo đấy nay đã không còn.

Nhà thơ Hoàng Cầm bên sông Đuống năm 1996. Ảnh: NGUYỄN ĐÌNH TOÁN

Con người ham sống, yêu đời

Đã mấy chục năm nay, đêm trước Hội Lim, 12 tháng giêng, đám bạn bè văn nghệ hậu sinh chúng tôi đã có thói quen hẹn nhau tới nhà mừng sinh nhật ông. Rất nhiều năm, đó là một đêm đông vui, rộn ràng lời ca, tiếng hát, hoa đẹp, rượu quý! Khách xa gần, trong ngoài nước đều có.

Mùa xuân cách đây 6 năm, ông bị ngã và từ đó, như bước chuẩn bị cho ngày về nơi cao xanh vĩnh hằng, ông bó mình trên tầng 5 ngôi nhà nơi hai người con vừa xây dựng. Ngoài vài lần ngoại lệ ngồi xe lăn, xuất hiện vài nơi, như Đại hội Nhà văn lần thứ 5, ngày nhận Giải thưởng Nhà nước, sân khấu Nhà hát Tuổi trẻ ra mắt vở kịch Kiều Loan của ông, được dựng lại sau nửa thế kỷ, còn khi ông sinh hoạt, tiếp khách và sáng tác đều từ căn phòng nhỏ lưng trời ấy. Bước qua sinh nhật 85, sức ông ngày một xuống.

Sinh nhật 89 của ông, đã vắng vẻ hơn. Từ dạo trong năm, nhà thơ đã ít ngồi dậy, trí nhớ sa sút nhiều, người chỉ còn da bọc xương.

Thời gian vẫn lạnh lùng và tàn nhẫn thực thi sứ mệnh của nó: tước dần đi sinh lực và sức sáng tạo của một con người có sức sống mãnh liệt; một con người ham sống, yêu đời và yêu cuộc sống với tất cả vị đắng cay, mặn ngọt. Nhưng ông luôn bình tĩnh đón đợi và chấp nhận. Bởi ông biết, từ lâu, cái chết đã bất lực tước đi tên tuổi của ông với tư cách tác giả những áng văn chương nhiều thể loại, trong đó có những hạt ngọc không sợ sự sàng lọc của thời gian!

Một nhà thơ lớn

Quả vậy, ông từng có một tuổi trẻ tài hoa, hào hùng và oanh liệt. Từ 8, 9 tuổi, ông đã biết làm thơ (Từ thủa chớm biết yêu). Đỗ xong tú tài toàn phần, ông từng đi dịch sách, viết lách cho Nhà Xuất bản Tân Dân (Vũ Đình Long). Không chỉ sáng tác, ông còn là một nghệ sĩ biểu diễn nổi tiếng với giọng ngâm thơ trầm hùng, cuốn hút mà ngày nay ít ai sánh kịp. Cũng không thể quên những năm đầu chống Pháp, khi hàng loạt văn nghệ sĩ tiền chiến hăng hái tham gia công tác kháng chiến nhưng sáng tác còn nhiều lúng túng thì Hoàng Cầm với các bài thơ: Tiếng hát sông Lô, Bên kia sông Đuống, Đêm liên hoan... đã nổi lên là một trong không nhiều tác giả được công chúng yêu mến rộng rãi.

Do tham gia nhóm Nhân văn Giai phẩm, ông bị kỷ luật treo bút 3 năm nhưng đất nước bận vào chiến tranh, cái án đó kéo dài gấp mười lần. Bước vào thời kỳ đổi mới, cùng một số bằng hữu đồng lứa, ông được khôi phục hội tịch Hội Nhà văn. Các sáng tác của ông được công bố đầy đủ và ta thấy hiện rõ chân dung một nhà thơ lớn với những tác phẩm thấm đẫm lòng yêu đất nước, yêu lịch sử dựng và giữ nước oai hùng với những tầng sâu văn hóa cội nguồn trong trẻo và ấm sáng.

Mặc cho những lận đận trong cuộc đời, những vần thơ ông không hề có chút oán hận, bi quan. Chất văn hóa kinh Bắc thấm đẫm trong thế giới giàu có của thơ ông và đến lượt các tác phẩm của ông đã làm rạng danh tình yêu, con người, tình yêu quê hương đất nước của miền Quan họ.

Nguyện cầu linh hồn nhà thơ thanh thản về miền thơ viễn xứ, bởi ông đã để lại trần gian này một nghiệp thơ vì cái Đẹp, cái Thật, cái Thiện như ông hằng tìm kiếm.