Chưa thể hy vọng

Ba ngày gặp nhau ở Tehran giữa các giới chức chuyên về hạt nhân Iran và một nhóm chuyên gia của Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế (IAEA) có thể coi là tiến bộ ngoại giao lớn nhất trong hơn một năm, khi căng thẳng tăng lên xoay quanh chương trình hạt nhân của Iran và nỗ lực của phương Tây nhằm cắt đứt hoạt động kinh doanh dầu của nước này.

Các nhà ngoại giao cho biết nhóm thanh sát viên IAEA sẽ tìm kiếm sự bảo đảm rằng họ có thể phỏng vấn các nhà khoa học cốt cán của Iran bị nghi có liên hệ đến cuộc nghiên cứu vũ khí trong quá khứ, thăm những địa điểm nhạy cảm và xem các tài liệu liên quan đến khả năng sở hữu loại công nghệ có tác dụng kép. Chính phủ Iran lâu nay vẫn phủ nhận việc họ tìm cách chế tạo vũ khí hạt nhân, khẳng định hoạt động nghiên cứu chỉ nhằm mục đích khoa học và phát triển năng lượng.

Nhóm thanh sát viên của IAEA, đứng đầu là Herman Nackaerts và một trợ lý tổng giám đốc, Rafael Grossi, đang cố gắng tìm lời giải thích từ phía Iran về bằng chứng được mô tả là “đáng tin cậy” trong một bản báo cáo của IAEA hồi tháng 11-2011, chỉ rõ việc thử nghiệm dựa trên kế hoạch sản xuất vũ khí hạt nhân. “Chúng tôi không nói Iran có một, 2 hoặc 3 thiết bị hạt nhân. Chúng tôi muốn nói Iran sở hữu, ở những giai đoạn phát triển khác nhau, loại công nghệ liên kết trực tiếp với việc phát triển thiết bị hạt nhân” - Grossi, nhà ngoại giao Argentina, trả lời báo Buenos Aires Herald.

Iran đã bác bỏ một số bằng chứng của LHQ, cho rằng những cuộc thử nghiệm được đề cập trong báo cáo của IAEA không phải vì mục đích quân sự. Tuy nhiên, Tehran đã ngăn cản, không cho các thanh sát viên tiếp xúc với Mohsen Fahkrizadeh, nhà khoa học được báo cáo là người phụ trách công trình nghiên cứu nhạy cảm nhất, cùng các trợ lý của ông. Olli Heinonen, vị tiền nhiệm của Nackaerts tại các cuộc đàm phán năm 2008, than phiền: “Họ đã không tạo điều kiện cho chúng tôi đến với những người mình cần gặp theo cách mặt đối mặt. Họ đã trao một số tài liệu nhưng chúng tôi không thật hài lòng về chúng”…

Heinonen, hiện làm việc ở Trung tâm Belfer về những vấn đề khoa học và quốc tế tại Đại học Harvard, nói rằng ông hy vọng nhóm chuyên gia IAEA sẽ thảo luận kỹ về kế hoạch làm việc với người Iran. Ông nhấn mạnh điều quan trọng là Iran cần cho nhóm thanh sát viên quyền được tiếp cận không hạn chế với các nhân vật, địa điểm và những thông tin cần thiết. Cũng như các nhà ngoại giao và nhà phân tích khác, ông Heinonen không quá hy vọng về viễn cảnh có sự đột phá nhanh, ít ra là trong vòng vài tháng tới.