Xã hội hóa giáo dục “ăn đong”

Bốn năm sau ngày Chính phủ ban hành Nghị định 69/NĐ-CP về chính sách khuyến khích xã hội hóa (XHH) đối với hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, dạy nghề, y tế, văn hóa, theo đánh giá của PGS Trần Xuân Nhĩ, Chủ tịch Hiệp hội Vì giáo dục cho mọi người Việt Nam, những nội dung quan trọng của nó vẫn chưa đi vào cuộc sống.

Chỉ ủng hộ bằng tinh thần

Theo ông Nhĩ, đa số trường tư thục từ mầm non đến trung học, CĐ, ĐH không nhận được sự hỗ trợ về đất đai hay cho vay tín dụng để xây dựng trường như nghị định đã đề ra. Chưa hết, có địa phương đã thu thuế các trường tư thục như các doanh nghiệp thuần túy với những điều kiện nghiệt ngã, như trường nào đạt tỉ lệ 25 m2 đất/sinh viên thì mới được hưởng chính sách ưu đãi. “Trong khi nhiều trường công lập được Nhà nước bao cấp về mọi mặt mà vẫn không đạt được tiêu chí đất đai, xây dựng mặt bằng thì làm sao các trường ngoài công lập có thể đáp ứng được nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước” - ông Nhĩ băn khoăn.

Bà Trần Kim Phương, Chủ tịch HĐQT Trường CĐ ASEAN, bức xúc: “Nhà nước nói ủng hộ XHH nhưng chỉ ủng hộ trên giấy, ủng hộ tinh thần, các trường phải tự bơi hết. Đầu tư hơn 100 tỉ đồng xây trường nhưng cả đất, cả tiền xây dựng, doanh nghiệp phải tự lo vì đi vay ngân hàng cực kỳ khó khăn. Làm bộ hồ sơ xin vay ưu đãi vô cùng gian khổ” - bà Phương cho hay.

PGS Đặng Quốc Bảo, nguyên hiệu trưởng Học viện Quản lý giáo dục, chỉ ra rằng XHH giáo dục hiện nay đang “ăn đong”. Theo ông, chỉ khi nào tạo nên sự cộng hưởng của tổ chức Nhà nước, cơ chế thị trường và sự hoạt động của mạng lưới các đoàn thể xã hội phục vụ mục tiêu XHH thì XHH giáo dục mới có thể phát triển bền vững.

Lạm dụng xã hội hóa

Chính vì tình trạng ăn đong nên XHH giáo dục đang bị lạm dụng và bóp méo, dẫn đến lạm thu và đẩy gánh nặng tài chính cho dân. Theo đánh giá của các chuyên gia giáo dục, sự tham gia của các thành phần ngoài Nhà nước không chỉ đơn thuần ở khía cạnh đóng góp tài chính mà phải ở toàn bộ nội dung và phương thức giáo dục. Tuy nhiên, thật đáng thất vọng là điều này đang bị hiểu sai và bóp méo.

Theo GS-TS Phạm Tất Dong, Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, chính việc hiểu sai bản chất dẫn đến XHH giáo dục bị biến tướng. “Nhiều nơi kêu gọi phụ huynh XHH từ tiền tưới cây, thuê bảo vệ, quét rác, xây bể bơi, mua máy điều hòa đến… cái chổi quét lớp. Nguyên tắc tự nguyện bị lấp liếm dưới vỏ bọc hội phụ huynh, như thế là trái luật. XHH không chỉ là thu tiền. Những cơ sở cung cấp dịch vụ giáo dục, nếu nhân danh XHH giáo dục để lạm thu thì đó là sự mạo danh” - GS Phạm Tất Dong nhấn mạnh. Hệ quả của việc hiểu sai, cố tình hiểu sai hoặc bóp méo bản chất tích cực của XHH giáo dục đã biến một chủ trương đúng đắn thành gánh nặng cho người dân.

Trong nghiên cứu về đề tài “Sự tiếp cận các dịch vụ giáo dục của người nghèo ở nông thôn trong bối cảnh XHH”, TS Dương Việt Anh (Trung tâm Hội nhập và Phát triển) cũng nêu rõ gần 95% học sinh đang theo học tại các trường dân lập ở nông thôn là con em nông dân, phần lớn có hoàn cảnh khó khăn. Giải thích cho hiện tượng này, TS Việt Anh cho biết: “Con em các gia đình khá giả ở nông thôn thường có điều kiện học tập tốt và dễ thi đỗ vào trường công hoặc cha mẹ “có cách” để các em được vào trường công lập. Chỉ có con em con nhà nghèo, học kém mới vào trường dân lập”. Vì thế, các em không được thụ hưởng các chính sách hỗ trợ cho người nghèo như miễn giảm học phí, miễn phí xây trường, cấp sách giáo khoa, cấp kinh phí ăn ở… - những thứ mà chỉ ở trường công lập mới có.