Snowden là giọt nước tràn ly

Tổng thống Barack Obama hôm 7-8 đả hủy cuộc gặp thượng đỉnh với người đồng cấp Vladimir Putin ở Moscow vào tháng tới, chấm dứt nỗ lực thay đổi mối quan hệ Nga - Mỹ và từ sâu xa, làm mất hết hy vọng cắt giảm thêm vũ khí hạt nhân trước khi ông rời Nhà Trắng.

Bốn năm sau khi tuyên bố một kỷ nguyên mới giữa hai đối thủ thời chiến tranh lạnh và sau một số thành công ban đầu trong việc thúc đẩy sự hợp tác mới, ông Obama kết luận rằng hai bên lại một lần nữa gia tăng khoảng cách đến mức không còn tiến bộ gì nữa để ngồi với Tổng thống Vladimir Putin. Đây là lần đầu tiên trong hàng thập kỷ, một nhà lãnh đạo Mỹ đã đình hoãn một chuyến công du như vậy.

Nguyên nhân trực tiếp là do quyết định của Nga cấp quy chế tị nạn tạm thời cho Edward Snowden, nhân viên Cơ quan An ninh Quốc gia (NSA), người đã tiết lộ các chương trình do thám mật của Mỹ. Nhưng từ sâu xa, hai bên bất hòa nhau về một loạt vấn đề, từ kiểm soát vũ khí, phòng thủ tên lửa, thương mại, nhân quyền đến cuộc chiến Syria và an ninh toàn cầu. Các cố vấn của ông Obama nói Moscow thậm chí không phản hồi những đề nghị của họ. Theo cách bày tỏ riêng tư, Tổng thống Obama đã bộc lộ sự bực tức về cách mà Tổng thống Putin giao thiệp với ông.

Thế nhưng, việc hủy bỏ cuộc gặp ở Moscow không gây đổ vỡ hoàn toàn các quan hệ khác. Ông Obama vẫn sẽ tham dự hội nghị thường niên của nhóm 20 quốc gia phát triển và mới nổi (G-20) ở St. Petersburg vào ngày 5 và 6 -9 (nhưng sẽ không gặp ông Putin bên lề hội nghị G-20 như thông lệ) và các bộ trưởng của ông vẫn sẽ gặp các đối tác Nga của họ tại Washington vào ngày 9-8.

“Chúng tôi sẽ không đến hội nghị thượng đỉnh chỉ để có mặt và hiện chưa có một nghị trình chín muồi” - Benjamin J. Rhodes, phó cố vấn an ninh quốc gia của tổng thống Mỹ, nêu quan điểm - “Dù sao đi nữa, chúng tôi sẽ không phát tín hiệu muốn cắt đứt mối quan hệ này nhưng các cuộc họp từ nay trở đi sẽ được tổ chức ở cấp thấp hơn”.

Các quan chức Nga đổ lỗi cho ông Obama về tình trạng bế tắc và bóng gió rằng ông chủ Nhà Trắng đã bị xô đẩy bởi những vấn đề chính trị trong nước. Cố vấn của Tổng thống Putin, Yuri V. Ushakov, chê trách Mỹ, cho rằng Washington không muốn xây dựng mối quan hệ bền vững hơn giữa hai nước. “Chính vấn đề này làm nổi bật sự thật là Mỹ vẫn không sẵn sàng xây dựng quan hệ trên cơ sở bình đẳng” - ông nói với các nhà báo sau khi Đại sứ Mỹ tại Nga Michael McFaul thông báo quyết định của Tổng thống Obama tại Moscow.

Trả lời phỏng vấn báo The New York Times qua điện thoại, Aleksei K. Pushkov, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội Nga, nói rằng động thái của Mỹ báo trước sự chấm dứt chính sách “cài đặt lại” của chính quyền Obama và lái quan hệ song phương đến bước đường cùng. Để cứu vãn, ông cho rằng việc gặp gỡ và cố gắng vạch ra một nghị trình mới cho quan hệ hai bên trở nên cần thiết hơn đối với hai tổng thống.

Nhà Trắng đã có kế hoạch xem lại mối quan hệ sau cuộc gặp vào tháng 9 để quyết định liệu nó có đáng để phải dành thời gian hạn hẹp và sáng kiến chính trị của ông Obama hay không. Quyết định hủy cuộc gặp cho thấy nó không đáng. Một quan chức chính quyền Obama nói: “Snowden hiển nhiên là một nhân tố nhưng quyết định này có gốc rễ từ sự đánh giá khái quát hơn và thất vọng sâu sắc hơn về nhiều vấn đề”. Rõ ràng, Snowden chỉ là giọt nước làm tràn ly.

Quan chức này nhận xét rằng người Nga đã không sẵn sàng cam kết một cách nghiêm túc và nhanh chóng về những gì người Mỹ nghĩ là nghị trình rất quan trọng.