Sở hữu chéo còn tiềm ẩn rủi ro

Nhiệm vụ tái cơ cấu hệ thống các tổ chức tín dụng (TCTD) đang bước vào giai đoạn 2, sau 3 năm khởi động ở giai đoạn 1 với những kết quả bước đầu. Ở giai đoạn này, thị trường kỳ vọng sẽ xây dựng được khung chính sách pháp luật làm căn cứ thực hiện và tăng cường vai trò quản lý cho Ngân hàng Nhà nước (NHNN).

Kết quả ban đầu

Nhìn từ vụ tái cơ cấu NH TMCP Sài Gòn Thương Tín (Sacombank) có thể thấy cơ quan quản lý đã có bước đi mới trong việc giảm sở hữu chéo NH. Đó là việc ông Dương Công Minh, nguyên Chủ tịch HĐQT LienVietPostBank, trước khi ứng cử vào HĐQT Sacombank đã cùng Tập đoàn Him Lam bán toàn bộ số cổ phiếu nắm giữ tại LienVietPostBank. Him Lam từng là cổ đông sáng lập, đồng thời là cổ đông lớn nhất tại LienVietPostBank khi sở hữu tới 14,98% vốn điều lệ, tương đương 96,77 triệu cổ phiếu, sau ngày 23-6 đã không còn là cổ đông của LienVietPostBank. Sau đó, ông Dương Công Minh được đại hội cổ đông Sacombank bầu làm Chủ tịch HĐQT NH này. Như vậy, không chỉ ông Dương Công Minh phải thoái vốn tại LienViet PostBank mà cả "người có liên quan" cũng phải thoái vốn để đáp ứng yêu cầu theo Thông tư 36/2014 của NHNN. Đây cũng chính là nội dung quan trọng của Đề án 1058 về tái cơ cấu tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt với yêu cầu cụ thể là giao NHNN rà soát, sửa đổi, bổ sung khái niệm "người có liên quan" để bao quát rộng hơn các trường hợp có cùng lợi ích. Theo đó, bảo đảm xác định được "cổ đông đích thực", "cổ đông hưởng lợi cuối cùng", tăng thẩm quyền và trách nhiệm của NHNN trong việc kiểm soát cổ đông, nhóm cổ đông lớn ở cả 2 khâu tiền kiểm và hậu kiểm.

Các vi phạm về giới hạn sở hữu cổ phần, sở hữu chéo đã được Ngân hàng Nhà nước xử lý bước đầu Ảnh: TẤN THẠNH

Báo cáo tổng kết thi hành Luật Các TCTD 2010, NHNN cho biết sau 3 năm thực hiện tái cơ cấu hệ thống NH, tình trạng sở hữu chéo, đầu tư chéo đã được xử lý một bước quan trọng. Tình trạng cổ đông/nhóm cổ đông lớn thao túng NH được xử lý cơ bản. Đến nay, số cặp TCTD sở hữu chéo giảm từ 7 còn 3 cặp. Số lượng TCTD cũng giảm được khoảng 22 tổ chức.

Tình trạng sở hữu chéo hiện vẫn còn ở một số TCTD lớn. Trước khi có quy định về tỉ lệ sở hữu theo Thông tư 36 (quy định mỗi NH chỉ được nắm giữ cổ phiếu của tối đa không quá 2 NH khác, mức nắm giữ là dưới 5% cổ phần), Vietcombank vẫn nắm giữ 9,8% cổ phần MBB, 8,2% Eximbank, 5,26% SaigonBank và 4,6% OCB. Đến ngày 18-7, NH này vẫn nắm giữ 7,16% vốn điều lệ MBB, 8,19% vốn điều lệ Eximbank, 4,3% vốn điều lệ SaigonBank và 5,7% vốn điều lệ OCB.

Còn sở hữu hộ, sở hữu che giấu

Theo NHNN, hiện một số TCTD vẫn còn tình trạng cổ đông là tổ chức sở hữu trên 15% vốn điều lệ, cổ đông và người có liên quan sở hữu trên 20% vốn điều lệ của TCTD, trong đó tỉ lệ sở hữu lớn chủ yếu tại một số doanh nghiệp (DN) nhà nước chưa khắc phục xong việc thoái vốn. Tình trạng sở hữu, sở hữu chéo, nhóm cổ đông chi phối đã từng bước được kiểm soát nhưng trong thực tế vẫn còn tiềm ẩn nhiều rủi ro do tình trạng chi phối, thao túng hoạt động NH chưa được xử lý triệt để.

Thực tiễn cho thấy rất khó phát hiện và kiểm soát đối với trường hợp cố tình sở hữu hộ hoặc sở hữu che giấu qua nhiều chủ thể. Các vi phạm về giới hạn sở hữu cổ phần, sở hữu chéo mặc dù đã dần được xử lý nhưng một số TCTD vẫn đang có sở hữu cổ phần lẫn nhau hoặc sở hữu qua lại với DN.

Luật sư Trương Thanh Đức - Chủ tịch HĐTV Công ty Luật Basico, Phó Chủ nhiệm CLB Pháp chế ngân hàng - cho rằng việc giảm sở hữu chéo NH thực hiện chậm và chưa triệt để chủ yếu do thiếu quy định và sự quyết liệt xử lý. Thông tư 36 đã quy định rõ thời hạn nhưng các NH vi phạm vẫn không bị xử lý. Đây là một trong những nguyên nhân cản bước quá trình tái cơ cấu các TCTD trong thời gian qua.

Chuyên gia tài chính Cấn Văn Lực nhận định sở hữu chéo NH là vấn đề có quá trình lịch sử. Bản chất sở hữu chéo không phải quá xấu, vấn đề là kiểm soát, quản lý như thế nào vì nền kinh tế Việt Nam có quy mô nhỏ, DN khởi nghiệp phải góp vốn từ nhiều bộ phận khác nhau. Cần có cơ chế kiểm soát vốn góp, công khai, minh bạch và có chế tài nghiêm đối với các trường hợp vi phạm như rút giấy phép, tước quyền cổ đông... Theo TS Cấn Văn Lực, giảm sở hữu chéo NH cần có các giải pháp đồng bộ như giảm tỉ lệ cổ phần nắm giữ, tăng minh bạch thông tin, trong đó có việc yêu cầu các NH cổ phần phải niêm yết trên sàn chứng khoán.