LUẬT BẢO HIỂM XÃ HỘI (SỬA ĐỔI): Băn khoăn trợ cấp hưu trí xã hội

Theo Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH), tính đến cuối năm 2022, Việt Nam có khoảng 14,4 triệu người sau độ tuổi nghỉ hưu (từ 55 tuổi trở lên đối với nữ, từ 60 tuổi trở lên đối với nam). Tổng số người hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng, trợ cấp xã hội là hơn 5,1 triệu người, chiếm khoảng 35% tổng số người sau độ tuổi nghỉ hưu. Mục tiêu đến năm 2030, phấn đấu có khoảng 60% số người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp xã hội.

Bao phủ BHXH toàn dân

Để thực hiện chỉ tiêu trên, tại dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), Bộ LĐ-TB-XH đã đề xuất bổ sung chế độ trợ cấp hưu trí xã hội (HTXH). Theo đó, công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không có lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng và trợ cấp xã hội hằng tháng khác thì sẽ được hưởng trợ cấp HTXH do ngân sách nhà nước bảo đảm.

 Mức trợ cấp HTXH hằng tháng do Chính phủ quy định phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và khả năng của ngân sách nhà nước từng thời kỳ; nhà nước khuyến khích các địa phương tùy theo điều kiện kinh tế - xã hội, khả năng cân đối ngân sách, kết hợp huy động các nguồn lực xã hội hỗ trợ thêm cho người hưởng trợ cấp HTXH.

Tại phiên họp thứ 25 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Thường trực Ủy ban Xã hội và nhiều đại biểu tham gia thẩm tra, góp ý dự án Luật BHXH (sửa đổi) đã nhất trí việc bổ sung tầng trợ cấp HTXH như đề xuất để thể hiện đúng tinh thần của Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23-5-2018, hướng tới mục tiêu bao phủ BHXH toàn dân; phù hợp với thông lệ quốc tế; bảo đảm có thể so sánh được độ bao phủ của chế độ hưu trí giữa các quốc gia.

Theo TS Lê Thị Thúy Hương, giảng viên cao cấp Trường ĐH Luật TP HCM, trợ cấp HTXH không mang hoàn toàn bản chất của của chế độ hưu trí mà mang dáng dấp của một chế độ trợ giúp xã hội dành cho người cao tuổi (do nhà nước cung cấp). Do vậy, việc giải thích trợ cấp HTXH cũng là một loại hình BHXH như dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) có phần hơi khiên cưỡng và không thực sự thuyết phục. 

Tuy nhiên, việc đưa trợ cấp HTXH vào dự thảo Luật BHXH sửa đổi là hợp lý. Bởi lẽ trong mô hình hưu trí đa tầng mà ban soạn thảo đang cố gắng xây dựng thì chế độ hưu trí BHXH (dành cho những người có đóng BHXH bắt buộc, tự nguyện) đóng vai trò trụ cột. Trợ cấp HTXH là "lưới an toàn", thể hiện vai trò bao phủ toàn diện và đúng chức năng của nhà nước đối với các đối tượng dễ bị tổn thương trong xã hội (tuổi già, không có lương hưu).

 "Các loại trợ cấp này có tính liên kết với nhau, tạo thành một mô hình chặt chẽ và có tính hệ thống, nên việc đưa trợ cấp HTXH vào dự thảo là hợp lý và nên ủng hộ" - bà Hương nói.

Dễ phát sinh sự so sánh

Bên cạnh các ý kiến đồng tình, trước thềm kỳ họp thứ VII của Quốc hội vào tháng 5-2024, thời điểm dự kiến Luật BHXH (sửa đổi) được thông qua, đề xuất này vẫn nhận được nhiều ý kiến bày tỏ sự băn khoăn.

Ông Trần Thanh Sơn, Trưởng Phòng Hành chính - Nhân sự Công ty TNHH May mặc Song Ngọc (quận Bình Tân, TP HCM), nói từ trước đến nay, chế độ hưu trí được xem như sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động có tham gia BHXH khi đến tuổi nghỉ hưu. Chế độ này do quỹ BHXH chi trả. Còn với trợ cấp HTXH, chế độ này nhằm mục đích hỗ trợ cho người cao tuổi, không hướng tới việc bù đắp hay thay thế sự giảm sút về thu nhập và đối tượng thụ hưởng là người không tham gia BHXH. 

Nguồn tài chính để thực hiện không phải dựa trên sự đóng góp mà được bảo đảm từ ngân sách nhà nước. Như vậy, bản chất của trợ cấp HTXH không phải là một loại hình BHXH, nếu đưa vào Luật BHXH, trong suy nghĩ của người lao động có tham gia BHXH sẽ phát sinh sự so sánh giữa người phải đóng và người không đóng.

Tại buổi thảo luận về dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) của Hội nghị Đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách khóa XV lần thứ 5, mới đây, TS Trần Văn Khải - Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội - cũng bày tỏ sự băn khoăn khi bổ sung trợ cấp HTXH vào dự thảo Luật BHXH (sửa đổi). 

Theo ông Khải, hệ thống an sinh xã hội hiện nay gồm BHXH, bảo trợ xã hội và ưu đãi xã hội. Mỗi lĩnh vực được điều chỉnh bằng những văn bản quy phạm pháp luật riêng biệt. Do vậy, việc đưa một nhóm đối tượng bảo trợ xã hội làm đối tượng điều chỉnh của Luật BHXH về kỹ thuật lập pháp là không rõ ràng khi nội dung, phạm vi điều chỉnh chồng lấn lên các lĩnh vực an sinh xã hội khác nhau. Việc ban soạn thảo đưa đối tượng bảo trợ xã hội làm đối tượng điều chỉnh sẽ khiến Luật BHXH thêm cồng kềnh, thiếu tính ổn định.