Quyền lực Thái tử Ả Rập Saudi: Thế giới hoài nghi

Thái tử Mohammed bin Salman (MBS) được báo chí Ả Rập Saudi xem như một chiến sĩ chống tham nhũng quả cảm. Thế nhưng, chuyện ông bắt bớ hàng trăm đối thủ tiềm năng được báo Business Insider (Mỹ) cho là hành động phủ đầu.

Hàng ngàn kẻ thù

Hai năm qua, người con trai yêu quý của Quốc vương Salman bin Abdulaziz đã thâu tóm được nhiều quyền lực hơn bất kỳ thành viên hoàng gia Ả Rập Saudi nào. Trước khi cha mình nắm giữ vương quyền, chàng hoàng tử trẻ tuổi chẳng có vị trí nào đáng kể. Vậy mà, MBS nay trở thành thái tử và nắm giữ hàng loạt chức vụ với quyền bính cao ngất, cả về quân sự lẫn kinh tế.

Sự tập trung quyền lực trong tay vị thái tử trẻ tuổi là chuyện chưa từng có tiền lệ trong lịch sử Hoàng gia Ả Rập Saudi. Hoàng gia Ả Rập Saudi lâu nay phụ thuộc vào sự đồng thuận và việc phân chia hợp tình hợp lý tài sản đất nước - vốn được xem là sở hữu của mình - để duy trì mối quan hệ tương đối hòa hoãn trong đại gia đình giàu nhất thế giới này.

Thái tử Mohammed bin Salman (giữa) chủ trì hội nghị đầu tiên của liên minh quân sự Hồi giáo gồm 41 quốc gia hôm 26-11 Ảnh: REUTERS

Thái tử MBS đã xoay chuyển khái niệm cai trị bằng sự đồng lòng. Hành động của ông - đi ngược lại nguyên tắc cai trị bằng sự đồng lòng và tham khảo ý kiến kéo dài hàng thập kỷ - đã tạo ra hàng trăm, thậm chí hàng ngàn kẻ thù, gồm những hoàng thân và doanh nhân giàu có, nhiều ảnh hưởng.

Thái tử MBS nhanh chóng củng cố quyền lực trong vương quốc và có ý định triệt hạ bất cứ đối thủ nào trước khi họ có thời gian hành động chống lại ông - cuộc thanh trừng vừa qua cho thấy điều đó. Trong khi hàng trăm kẻ bị bắt giam, có 2 nhân vật được xếp ngoài danh sách những người có tiềm năng cản đường lên ngôi báu của Thái tử MBS: Hoàng tử Mansour bin Muqrin - đã tử nạn trong vụ rơi trực thăng mới đây và Hoàng tử Mutaib bin Abdullah - đã bị cách chức tư lệnh vệ binh quốc gia Ả Rập Saudi (SANG).

Trong đó, vụ loại bỏ Hoàng tử Mutaib khỏi chức vụ tư lệnh SANG gây nhiều quan ngại hơn cho sự ổn định trong hoàng gia Ả Rập Saudi. SANG là lực lượng có uy lực ở Ả Rập Saudi nhưng cũng tiềm tàng khả năng thể hiện sự bất mãn.

Nhà phân tích Michael Horton cho rằng nếu như hành vi loại bỏ vị hoàng tử tư lệnh SANG là mục đích của MBS thì đó có thể là một sai lầm chết người. Mutaib tiếp quản vị trí này từ năm 2010 từ tay cha mình là Quốc vương quá cố Abdullah - người đã chỉ huy SANG suốt 5 thập kỷ. Ả Rập Saudi có 2 đội quân khác biệt: SANG để bảo vệ hoàng gia và RSLF là các lực lượng địa phương.

Thái tử MBS cách chức Hoàng tử Mutaib trong khi không được lòng các đơn vị lớn thuộc RSLF vì cuộc chiến tranh thảm khốc mà ông triển khai ở Yemen - bị nhiều người trong hoàng gia xem là khinh suất, nguy hiểm và trái đạo đức.

Dám làm những điều cấm kỵ

Chế độ quân chủ bảo thủ Ả Rập Saudi đã bị thay đổi bởi Thái tử MBS, người đang hành động dưới sự bảo trợ của Quốc vương Salman. Ông MBS đã tiến hành cuộc phong tỏa chống lại nước láng giềng Qatar, siết chặt vòng vây Yemen, đe dọa làm tê liệt chính phủ mong manh ở Lebanon, đồng thời tìm cách xây dựng một liên minh chống lại Iran - quốc gia đứng đầu Hồi giáo dòng Shiite.

"Ả Rập Saudi đã trở nên khó đoán hơn. Thái tử MBS dám làm những điều vốn là chuyện cấm kỵ trước đây. Ông ta còn thực hiện những việc mạo hiểm mà nhiều người Ả Rập Saudi và nhà quan sát xem là không cần thiết, nhất là trong chính sách đối ngoại. Nguy cơ xảy ra xung đột với Iran có lẽ đã gia tăng" - chuyên gia về Ả Rập Saudi Steffen Hertog nhận định.

Tại hội nghị bất thường tuần trước, Ả Rập Saudi đã thuyết phục Liên đoàn Ả Rập làm trầm trọng thêm cuộc xung đột với Iran và đồng minh Hezbollah ở Lebanon. Nhà phân tích Borzou Daragahi cho rằng về nhiều mặt, ông MBS đang tìm cách thực hiện giấc mơ lâu đời của Ả Rập Saudi là lãnh đạo thế giới Ả Rập. Trước đó, Thái tử MBS đã cố gắng theo đuổi việc tái lập mối quan hệ chặt chẽ với chính quyền Tổng thống Donald Trump cũng như nước Nga của Tổng thống Vladimir Putin. Thế nhưng, cuộc chiến do Thái tử MBS triển khai ở Yemen với những hình ảnh trẻ em bị bỏ đói đã bắt đầu thu hút sự chú ý trong khu vực.

"MBS là một người nguy hiểm bởi chính sách của ông ta là chính sách của kẻ dọa dẫm. Chẳng hạn, chính sách ở Yemen dẫn đến sự lây lan nhiều dịch bệnh" - ông Nizam Makni, nhà báo Tunisia chuyên về các vấn đề quốc tế, nhấn mạnh.

Sự thăng tiến của vị thái tử quyết đoán đã đánh đổ các tính toán chính trị truyền thống ở Trung Đông, nhanh chóng làm thay đổi nhận thức về nhiều việc, từ khả năng nổ ra một cuộc chiến khác đến giá dầu. Tuy nhiên, dư luận vẫn hoài nghi: Liệu ông MBS có thể thúc đẩy thành công sự thịnh vượng và sức mạnh quân sự của Ả Rập Saudi, cũng như khiến cả khu vực nghi ngờ Iran để giành được sự ủng hộ rộng rãi?

"Ả Rập Saudi không phải là khuôn mẫu chính trị hấp dẫn ở bất cứ nơi nào trong thế giới Ả Rập. Thái tử MBS có thể đang tạo ấn tượng về sự khởi đầu nhưng cơ sở của nó rất hạn chế và thấp kém" - ông Neil Partrick, chuyên gia về Ả Rập Saudi, nhìn nhận. 

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 27-11