Chuyện người, chuyện ta

Ở nước ta, đa số dân lao động nghèo từ trước đến nay đều trông vào vé số như một cách đổi đời khi thần tài mỉm cười. Hãy đọc một đoạn mô tả sau đây trên một tạp chí cách nay vài chục năm để thấy: “Chúa nhật vừa rồi tôi dạo chơi/Qua phố Bô-na (Lê Lợi), người là người/Thiên hạ chen nhau mua vé số/Các cô vừa bán lại vừa cười/Tôi hỏi một bà: Bà, bà ơi mua chi hai chục vé một hơi/Bà cười: Đâu phải tôi dư bạc/Bỏ vốn mua may, mong kiếm lời/Một bác phu xe rách tả tơi/Ráng mua hai vé, xé hai nơi/Nhìn tôi bác bảo: Nghèo xơ xác/Tôi chỉ cầu may thử vận thôi/Mỗi tháng cầu may, vái lạy trời/Mà sao trật mãi, hỡi trời ơi/Vì nghèo nên phải đeo theo số/Đeo mãi bao giờ sạch túi thôi”. (Nguyễn Vỹ - Phổ Thông - Sài Gòn 63).

Nhà vua phải viết sắc lệnh

Còn đây là đoạn mô tả khác trong một truyện ngắn có tên “Trúng số độc đắc” đăng trên báo vào khoảng cuối năm 1959: “Chiêm đạp cái xe không vào tới đầu phố thì nghe tiếng rao báo xổ số. Anh ghệch xe bên vỉa hè, mua một tờ. Anh đã thuộc lòng số của anh: 412231, cái hàng số rất khó ăn tiền. Chiêm nhẩm lại hàng số thuộc lòng của anh và liếc hờ hững vào lô độc đắc. Chiêm run từ hai tay ra khắp người. Anh đặt hàng số trong vé song song với hàng số trên báo đọc thành tiếng: 4122…

Chiêm nghĩ đến triệu bạc của mình, anh gang thử bàn tay ra đàng trước, tính bằng giấy năm trăm thì chỉ dầy bấy nhiêu, thật chưa đáng là bao, chưa đủ làm đẹp cuộc đời hàng nghìn người trong xóm nầy! Chiêm nghĩ đến Tứ, thằng bạn ngu dốt nhưng tốt bụng đã chia ngọt xẻ bùi với anh trong những ngày cơ cực…”.

Rất nhiều người tàn tật ở nước ta phải sống nhờ vào bán vé số dạoẢnh: Hoàng Triều

Từ đời ông sở, ông sơ, nhà nước phương Tây đã phát hiện cách kiếm tiền cho ngân sách mà người dân rất vui vẻ đóng góp, đó là tổ chức xổ số. Vào thế kỷ XVI, tại nước Ý, người ta bày ra xổ số lấy tiền hoặc lấy đồ vật bằng cách rút ra những mảnh giấy nhỏ. Người nào rút được những mảnh giấy có ghi số thì trúng, người rút nhằm những mảnh giấy trắng (gọi là Carta blanca) thì thua. Họ gọi cuộc xổ số bằng danh từ Blanque (giấy trắng) giống như ở nước ta trước năm 1975 có trò rút số trúng thưởng trước cổng các trường tiểu học.

Năm 1539, vua nước Pháp vì xài tiền lố, ngân khố rỗng ruột, bèn đặt ra một cuộc xổ số quốc gia bắt chước theo kiểu xổ số của người Ý vừa kể trên. Khi mở cuộc chơi kiếm tiền cho ngân sách này, nhà vua phải viết một sắc lệnh hẳn hoi: “Đây là một tổ chức hoàn toàn mới lạ vừa có lợi cho quốc gia vừa có lợi cho thần dân”. Bản công bố này và kết quả cuộc xổ số có ghi trong hồ sơ Thủ đô Pari ngày 21-5-1539.

Nhà cái luôn hưởng lợi

Trước đây, bên cạnh xổ số kiến thiết (XSKT) quốc gia do nhà nước tổ chức còn có xổ số Tombola do các tổ chức từ thiện đứng ra tổ chức một lần để gây quỹ cho việc từ thiện nào đó. Tổ chức từ thiện cũng in vé số và bán cho mọi người, trong tờ vé số có in rõ là tiền lời sẽ được dùng để làm một việc hết sức cụ thể như xây bệnh viện, trường học hoặc tu sửa gì đó. Giá bán do cơ sở từ thiện quy định nhưng số tiền trúng cũng tương ứng với vé số kiến thiết quốc gia. Người mua thường là trong đoàn hội của những cơ sở từ thiện đó hoặc người có lòng hảo tâm mua khi được chào mời bằng những người đi bán vé số Tombola có tính cách thiện nguyện.

Xổ số Tombola bắt nguồn từ các linh mục Pháp. Các linh mục biết khai thác phong trào xổ số thay phiên nhau xin phép chính quyền tổ chức những cuộc xổ số để lấy tiền xây cất giáo đường. Nhà thờ Saint Sulpice (Pháp) xây dựng năm 1719 cũng phải nhờ xổ số mới hoàn thành được trong năm 1770. Ngộ nhất là các linh mục Pháp còn tổ chức xổ số để xây dựng các đường ống nước chữa lửa.

Người dân nghèo cũng có cách chơi Tombola của họ. Hồi tôi còn nhỏ, ở xóm ở có một anh chuyên đứng ra tổ chức xổ số Tombola cho bà con. Anh mua một cái radio giá khoảng 80 đồng. Sau đó, anh lấy một tờ giấy khổ A3 kẻ ra 100 ô có ghi các con số từ 00 đến 99 (tương ứng với lô 2 con của XSKT). Mỗi ô anh bán giá 1 đồng. Ai mua đưa tiền và anh sẽ ghi tên người đó vào ô có con số mà người ấy tự chọn. Nếu tuần đó anh bán hết 100 ô thì xem như lời 20 đồng. Nếu bán được 80 ô thì coi như hòa vốn và biết đâu với 20 con số còn lại chẳng vào tay anh. Còn người mua ít quá thì anh tạm nghỉ xổ số tuần đó. Ai cũng vui vẻ. Bỏ một đồng mà trúng một cái radio nghe Lệ Thủy hát cải lương thì sướng mút mùa!

Viết đến đây mới nhớ vào thế kỷ XIX, văn hào Chateaubriand (được lấy tên để đặt cho một món thịt bò chế biến theo sở thích của ông) muốn bán nhà của mình ở Vallé eaux Loups trị giá 80.000 quan, không ai mua. Năm 1817, ông bèn tổ chức một cuộc xổ số có 80 vé. Mỗi vé bán 1.000 quan nhưng rốt cuộc ông chỉ bán được 35 vé nên bèn ngừng xổ số như ông anh trong xóm của tôi ngày xưa.

Nói chung, khi xổ số kiểu này (không như Power ball của Mỹ hay Euro Millions của châu Âu) thì nhà nước là nhà tổ chức, nói nôm na là nhà cái, luôn hưởng lợi.