Nguyễn Khải và những câu chuyện đời thâm thúy

Ông mừng lắm và rất tự hào về con cái. Ông nói, ít ra con mình cũng có địa chỉ để giới thiệu với bạn bè. Riêng tôi, rất mừng cho ông về những ngày cuối đời. Ba người con của ông, người nào cũng có nghề nghiệp, có gia đình hạnh phúc, có thu nhập ổn định; người nào cũng yêu thương bố mẹ. Người con trai út của ông không chỉ có “địa chỉ” để ông mạnh miệng giới thiệu với bạn bè, mà còn là người giỏi kinh doanh. Người con trai út của ông dành cho ông một căn phòng rộng rãi để ông trưng bày những tác phẩm của mình, những kỷ vật của một thời và để viết. Khi mệt, ông có thể bước ra thư giãn ở một khoảng sân rộng có “cây muôn sắc, có hoa bốn mùa”. Đi đâu đều có xe hơi đưa đón, nếu không thì con bắt ông đi taxi chứ không cho ông đi xe ôm nhằm tránh tai nạn giao thông. Mỗi lần gặp, ông hay nói đùa, sướng quá nên chẳng còn áp lực gì để viết, nhưng đọc những gì ông viết gần đây, dù chỉ một bài báo nhỏ, tôi cũng thấy lấp lánh sự sắc sảo, tài hoa.

Tôi không còn nhớ quen thân ông từ lúc nào, nhưng dường như vào đầu thập niên 80 của thế kỷ trước. Ngày đó, cả hai vợ chồng ông còn trong quân đội, 3 đứa con của ông (hai trai, một gái) chưa trưởng thành. Nhà ông ở quận 4 và tôi công tác ở quận 4 nên thường xuyên qua lại. Ngày đầu tập sáng tác, tôi có nhờ ông xem giúp một truyện ngắn. Mấy ngày sau gặp lại, ông khen hay và bốc tôi lên tận mây xanh. Nhưng đã nghe nhiều người nói về ông, nên tôi thành thật thưa rằng, ông cứ nói thật lòng đừng cho trẻ uống nước đường. Ông cười, bảo tôi về nhà suy nghĩ, chọn chuyện viết lách là nghề hay là nghiệp, vì nghề thì có thể bỏ chứ nghiệp thì sẽ theo ta đến cuối đời. Khi nào nghĩ thông thì hãy đến tìm ông. Tuần sau, tôi báo cho ông là nghiệp chứ không phải nghề, bởi tôi rất thích viết và luôn thấy có nhiều đề tài mới lạ. Ông cười tươi và hướng dẫn cho tôi thế nào là chuyện, thế nào là truyện. Ông dặn tôi, hãy viết những gì mình thích, mình yêu chứ đừng viết theo phong trào, đừng vay mượn; viết phải đúng với cái tạng của mình, phải có tư tưởng; chữ nghĩa chỉ là bề nổi của tảng băng...

Khi tôi in được vài ba đầu sách, ông dặn tôi đừng tự huyễn hoặc mình. Ông nói, bọn mình chỉ là con chó bông, chó kiểng. Ngày ngày, người ta tắm rửa, vuốt ve nhưng chớ dại tưởng mình là nhất mà cào cấu, cắn bậy làm cho chủ hoặc người thân yêu của chủ chảy máu là bị... đập đầu ngay. Những lời dặn dò của ông, tôi nhớ đời.

Thấy tôi chịu khó đọc, chịu khó học, ông thích lắm và thường gọi mấy đứa con ra chỉ, cứ như tôi là tấm gương không bằng. Ông nói, nhà văn mà không chịu đọc, không chịu học thì khó đi xa, vì nghề này không có thầy. Cứ đọc, cứ học, cứ viết rồi... trời sẽ thưởng công. Lúc nhà văn Colombia Gabiel Garcia Marquez đoạt Giải Nobel, người đọc Việt Nam cũng thích thú với Ngài đại tá chờ thư, Trăm năm cô đơn... thì ông hỏi tôi biết Marquez là ai không? Tôi nói là nhà văn vừa đoạt Giải Nobel. Ông cười, cho tôi xem bài báo tiếng nước ngoài đã cũ lắm và chỉ tên tác giả là G.G. Marquez. Trong bài báo có nhắc tên ông. Ông nói, ngày ông đi dự đại hội nhà văn trẻ thế giới, thì Marquez chỉ là anh nhà báo làng nhàng, bây giờ là nhà văn đoạt Giải Nobel, còn những nhà văn trẻ thế giới ngày ấy chắc cũng... như ông! Nghề viết nó như vậy. Đó cũng là bài học, tôi không thể nào quên.

Nguyễn Khải là người rất yêu trẻ con và thích... nhiều con. Sau khi vợ chồng tôi có được đứa con rồi những mấy năm không thấy có thêm, ông hết nói với tôi lại nói với vợ tôi cần phải sinh thêm ít ra một đứa nữa. Tết nào, ông cũng lì xì cho thằng con tôi và kèm một bao lì xì cho em. Khi tôi thêm đứa thứ hai thì ông mừng lắm. Theo ông, trẻ con phải có anh có em để biết chia sẻ; nếu không, lớn lên nó sẽ ích kỷ chẳng tốt lắm đâu. Bây giờ ngẫm lại, những lời nói của ông với tôi từ chuyện đời cho đến chuyện viết lách cũng là những phần chìm của tảng băng như những tác phẩm sau này của ông. Nói về thương con, ông cũng là người số một. Hồi người con trai lớn của ông chưa lập gia đình, mỗi lần lên cơn suyễn, dù ở nhà hay đến bệnh viện, tôi cũng thấy ông chăm con như khi con còn tuổi bú mớm. Lúc con gái ông vào cấp 2, được chọn vào đội học sinh giỏi văn, ông đến nhờ tôi xin ra khỏi lớp chọn. Theo ông, con gái đi vào nghiệp văn chương chẳng sung sướng gì, vả lại vào lớp chọn chỉ... nhọc con. Ông lo nhất là cậu trai út, nhưng khi vào đời lại là người thành đạt nhất trong ba anh em.

Khi tôi viết những dòng này, ông đã trở về cát bụi. Nhưng một đời với văn, với xã hội, với gia đình như thế cũng đã là hạnh phúc, và bạn đọc sẽ mãi nhớ về ông - nhà văn Nguyễn Khải!