Hãy đổi cách ăn Tết

Tết này ăn to hơn cả mọi Tết trong năm”: từ trước Tết nửa tháng đã nhộn nhịp mua sắm… cho đến mùng 4 (có nhà đến mùng 7) thì hóa vàng tiễn đưa ông bà. Nhưng suốt một tháng giêng thì ai ai cũng đi chơi thăm viếng cảnh chùa, hội hè hát xướng…

Thời điểm của Tết truyền thống là vào lúc nông nhàn, mùa Xuân bắt đầu, cho nên đây còn là dịp nghỉ ngơi sau một năm vất vả lao động bên cạnh ý nghĩa đón chào một năm mới. Bởi thế, thời gian nghỉ Tết kéo dài như vậy đã tồn tại hàng ngàn năm trên cơ sở của nền kinh tế và lối sống nông nghiệp, môi trường nông thôn và chủ thể là nông dân.

Từ khoảng mươi năm nay khi tuần làm việc chỉ còn 5 ngày thì việc nghỉ lễ, Tết thường được linh hoạt hoán đổi để kỳ nghỉ dài hơn, có khi nghỉ Tết đến 8-9 ngày. Ở nông thôn hay vùng kinh tế nông nghiệp thì việc này không làm xáo trộn nhiều nhịp sống và cách thức làm ăn. Nhưng ở đô thị, các KCN thì việc nghỉ lễ, Tết dài ngày đã có ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động kinh tế và cuộc sống.

Tết cổ truyền là nét văn hóa độc đáo của người Việt Nam, là dịp sum họp gia đình nên được nghỉ dài ngày thì thuận tiện cho số lượng lớn người nhập cư, người đi xa; dân thành thị có thể đi chơi xa, du lịch; các hoạt động văn hóa được tổ chức, lễ hội được phục hồi… Có thể thấy đó là những yếu tố tích cực của Tết “ta”.

Tuy nhiên, những ảnh hưởng tiêu cực cũng không ít, nhất là trong giai đoạn hội nhập kinh tế mạnh mẽ hiện nay. Có thể nói gọn: nghỉ Tết dài ngày làm duy trì tâm lý và thói quen “tháng giêng ăn chơi” gây nên sự lãng phí rất nhiều thời gian, nhất là ở những cơ quan nhà nước. Trước Tết và sau Tết là chuyện căng thẳng tàu xe, máy bay hay lợi dụng Tết nhất để tăng giá vô tội vạ, biếu xén, nhậu nhẹt. Nhiều người còn cho rằng có sự lãng phí khủng khiếp trong việc mua sắm ăn Tết theo kiểu “no dồn đói góp” dù bây giờ không còn thiếu thốn như xưa.

Từ lối sống nông nghiệp với nhịp thời gian chậm nhưng luôn “linh hoạt” thay đổi tùy tiện, chúng ta đang chuyển sang lối sống hiện đại với cơ cấu thời gian “hành chính” của công nghiệp hóa, nhanh hơn nhưng cũng chặt chẽ hơn. Do vậy ở các đô thị, trung tâm kinh tế, công nghiệp, tất cả các hoạt động đều có liên quan, phụ thuộc vào nhau ít nhiều, không phải như ở nông thôn ruộng ai nấy cày, trâu ai nấy chăn… Thế nhưng, mỗi năm sau những ngày Tết như hiện nay, nhiều KCN đình đốn, vỡ hợp đồng sản xuất vì công nhân chưa, thậm chí không trở lại làm việc, sau thời gian dài nghỉ Tết; cơ quan hành chính thì rủ nhau đi lễ hội, còn nhiều cơ quan kinh doanh thì “rồng rắn” đi lễ chùa cúng bái đầu năm… “Dân có cần nhưng quan không vội”!

Với ý nghĩa độc đáo và đặc trưng văn hóa truyền thống thì không nên bỏ Tết Âm lịch mà phải mạnh dạn thay đổi những gì không còn phù hợp, chỉ giữ lại một số sinh hoạt mang giá trị tinh thần quan trọng nhất. Nhưng tập quán “ăn Tết” thì cần thay đổi gọn nhẹ, đơn giản, đỡ tốn kém hơn. Nếu chỉ nghỉ Tết đúng 3 (hay 4) ngày gồm 30, mùng 1, 2 (và mùng 3) thì vẫn đủ thời gian để duy trì, gìn giữ nét văn hóa cổ truyền ở gia đình và xã hội, đồng thời giảm thiểu được những lãng phí... Số ngày nghỉ lễ Tết do nhà nước quy định, vì vậy muốn hạn chế yếu tố tiêu cực của Tết cổ truyền thì vai trò quản lý nhà nước là đầu tiên. Tiếp sau, người dân cũng phải thay đổi nhiều thói quen, nhu cầu khác như chuyện về quê ăn Tết của hàng triệu người hoặc xã hội phải nâng cao gấp nhiều lần năng lực vận chuyển hành khách cho dù điều này trong vài năm tới đây có lẽ là bất khả thi.

Muốn thay đổi những ảnh hưởng tiêu cực của Tết “ta” thì cần nhìn nhận căn nguyên để thay đổi từ đó, không thể nóng vội vứt bỏ “sạch trơn” nhưng cũng không thể không thay đổi bởi vì hội nhập đòi hỏi phải xóa bỏ những “đặc thù” lạc hậu cản trở con người Việt Nam trở nên văn minh hơn.