Vĩnh biệt anh Năm Sáng!

Chiều Hà Nội lạnh buốt. Tôi đang ngồi uống rượu cùng bạn bè thì đột ngột nhận được tin anh Năm Sáng (nhà văn Nguyễn Quang Sáng) vừa từ trần vào hồi 17 giờ ngày 13-2. Cái tin buồn thương ập đến khiến tất cả đều hoang mang lạ thường. Lại biết thêm chính trưa qua tại Sài Gòn, anh cũng vừa uống rượu cùng bạn bè. Vậy mà chỉ thoáng chốc, người đàn anh yêu quý của giới văn chương - nghệ thuật của chúng tôi đã chuyển cõi. Tin anh qua đời khiến trời Hà Nội như lạnh hơn.

Bản lĩnh đáng nể

Tôi thực không nhớ đã gặp anh Năm Sáng sau giải phóng từ lúc nào. Nhưng tên anh và những tác phẩm của anh, tôi đã đọc và mến mộ từ lâu, nhất là thời chống Mỹ với những Ông Năm Hạng, Quán rượu người câm, Chiếc lược ngà… Lúc ấy, tôi chỉ đọc và ngưỡng mộ.

Nhà văn Nguyễn Quang Sáng Ảnh: NHẬT TUẤN

Từ lâu, anh đã là một nhà văn tạo ấn tượng trong tôi nhưng tiếp xúc mới thấy anh bình dị và đời thường hơn những gì tôi tưởng tượng. Bình dị và đời thường như chính cuộc đời anh. Chẳng ai nghĩ Năm Sáng đã thân với Hoàng Việt thế nào mà khi cùng tập kết ra Bắc, anh là người đã từng cho Hoàng Việt mượn chiếc áo veston cũn cỡn để đi dự Đại hội thành lập Hội Nhạc sĩ Việt Nam năm 1957.

Chẳng ai biết anh đã lọt ngay vào mắt xanh của Nguyễn Tuân để rồi trở thành một cán bộ Phòng Văn nghệ Đài Tiếng nói Việt Nam có hạng. Cũng từ đây, anh lại song hành cùng Hoàng Việt xuyên Trường Sơn vào chiến trường miền Nam ác liệt đầu năm 1966. Chính những năm tháng dấn thân lặng lẽ đã tạo cho anh Năm Sáng có một bề dày vốn sống chiến tranh đến ngập tràn tâm hồn.

Văn xuôi Nguyễn Quang Sáng là một giọng văn vừa giản dị vừa sâu sắc và đặc biệt có một nhịp điệu riêng khiến ta lay động không cùng. Cái riêng ấy đã khiến cho ta thấy ở anh một bản lĩnh đáng nể - bản lĩnh của một nhà văn hoàn toàn lấy đời thường làm nơi cất lên sự phi thường của những người dân giản dị, lấp lánh những số phận nổi chìm trong những năm tháng bất bình thường của cuộc chiến. Hình ảnh người cha cho con vào bọc ni-lông dìm xuống nước để tránh bật ra tiếng khóc ở Cánh đồng hoang là một hình ảnh độc đáo nhất của mọi cuộc chiến tranh của nhân loại, mà chỉ ở chiến tranh nhân dân Việt Nam mới có được.

Vào thời kỳ đổi mới, tôi được gần anh nhiều hơn. Có lẽ một người đã dấn thân như anh, dù rất hiểu mọi điều, cũng không bao giờ chấp nhận thực tại quan liêu, bao cấp đang diễn ra. Điều đó luôn được nhắc đến dù là khi tôi và nhà thơ Thanh Thảo ngồi nhậu cùng anh ở nhà riêng đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa, TP HCM hay khi anh cùng Nguyễn Văn Bổng ngồi nhậu tại nhà tôi ở 60 Hàng Bông, Hà Nội. Nỗi day dứt thèm khát một sự biến chuyển thực sự của đất nước luôn thường trực trong Nguyễn Quang Sáng.

Rất yêu âm nhạc

Có một tình yêu riêng cho Nguyễn Quang Sáng nhà văn: Anh rất yêu âm nhạc. Bởi thế, anh rất thân với Trịnh Công Sơn. Biết bao nhiêu cuộc tôi đã ngồi cùng anh và Trịnh Công Sơn vừa uống rượu vừa nói về âm nhạc của Trịnh. Có lẽ cuốn sách duy nhất anh viết về nhạc sĩ là cuốn Paris – Tiếng hát Trịnh Công Sơn. Anh và Trịnh Công Sơn có một tình bạn đặc biệt đến nỗi khó ai có thể lý giải nổi.

Cũng càng khó lý giải khi anh như một trung tâm thu hút anh em văn nghệ ở TP HCM và cả nước. Sức sống vập vạp của anh luôn là một lực hấp dẫn mạnh mẽ khiến ai cũng mong muốn bên anh, cùng anh chia sẻ. Anh lớn lao tới mức bình dị. Anh mạnh mẽ đến mức dịu dàng. Anh cứ thế, không cần PR (quảng bá), không cần lớn lối  nhưng ai ai cũng kính trọng, nể vì. Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật của nhà nước trao tặng rất xứng đáng với anh nhưng cũng chẳng phải là điều để anh làm phách. Anh cứ sống, cứ uống, cứ viết, cứ chia sẻ như chính anh là thế.

Điều không thể giấu được là từ khi bạn bè - từ Trịnh Công Sơn, rồi Từ Huy và Bảo Phúc - ra đi khỏi cõi đời, anh Năm Sáng buồn hơn. Càng buồn, càng uống. Càng buồn, càng im lặng. Im lặng muốn nén chặt mình. Lần nào vào TP HCM uống với anh, tôi càng thấy điều ấy nhiều hơn, rõ hơn.

Còn nhớ mấy năm trước cùng nhau về Festival Dừa Bến Tre, đang nhậu rất vui, anh lại rất muốn nghe đờn ca tài tử. Anh đặc biệt rất thích dòng nhạc này. Chắc chắn đêm 12-2 vừa rồi, anh có mặt trong cuộc vinh danh đờn ca tài tử Nam Bộ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Cũng chắc chắn anh đã thỏa nguyện vì chứng kiến sự vinh danh đó trước khi về cõi vĩnh hằng.

Khoảng trống không thể lấp đầy

Nghe tin Nguyễn Quang Sáng mất, tôi và Đỗ Quang Hạnh cùng đến nhà Ngô Thảo - một nhà văn thân thiết với anh. Vừa gặp nhau, Đỗ Quang Hạnh đã bật khóc, còn tôi thì thấy đắng miệng nghẹn ngào.

Vẫn biết cuộc đời là hữu hạn nhưng sao vẫn muốn có thêm một tháng giêng thong thả và hồn nhiên uống cùng nhau ở Sài Gòn khi tôi đang chờ bay vào với anh. Mãi mãi chẳng bao giờ còn những giây phút bật sáng cùng anh và bạn bè quây quần. Mãi mãi chẳng còn những cười đùa, trêu chọc nhau hồn nhiên. Mãi mãi chẳng còn những băn khoăn khi cùng nhắc về Nguyễn Thi, Thủy Thủ. Mãi mãi và mãi mãi..., anh Năm Sáng ơi!

Sao anh cứ khiến anh em còn đây những cảm xúc đột ngột, những tâm sự rối bời? Có phải vì anh đã để lại trọn vẹn một Năm Sáng khiến anh em đều tin yêu, đều thương mến, đều muốn sẻ chia? Sẽ có một khoảng trống từ đây không thể lấp đầy - khoảng trống Nguyễn Quang Sáng trong văn đàn và nghệ thuật Việt Nam. Vĩnh biệt anh!