Cấp thiết bảo vệ đàn yến Việt Nam

Mỗi kg tổ yến tinh chế có giá 1.500-2.000 USD, giúp Việt Nam thu về 200-300 triệu USD mỗi năm

Ngày 7-11, UBND tỉnh Khánh Hòa phối hợp Công ty Yến sào Khánh Hòa tổ chức Hội thảo Khoa học bảo vệ và phát triển bền vững quần thể chim yến, với sự tham gia của các chuyên gia từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT), Bộ Khoa học và Công nghệ cùng nhiều nhà khoa học trong và ngoài tỉnh.

Theo TS Dương Tất Thắng, Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ NN-MT), nghề nuôi yến và khai thác tổ yến mang lại giá trị kinh tế, dinh dưỡng hàng đầu. Mỗi kg tổ yến tinh chế có giá 1.500-2.000 USD, giúp Việt Nam thu về 200-300 triệu USD ngoại tệ mỗi năm, đóng góp lớn vào nông nghiệp công nghệ cao.

Việc Trung Quốc cho phép xuất khẩu chính ngạch tổ yến đã mở cơ hội lớn. Sau 4 năm thực hiện Nghị định thư 2022, 13 doanh nghiệp được chấp thuận, xuất khẩu hơn 4 tấn tổ yến tinh chế và hàng triệu sản phẩm chế biến, đạt trên 4 triệu USD. Đây là bước khởi đầu để yến Việt Nam khẳng định vị thế tại thị trường tiêu thụ 80% sản lượng toàn cầu.

Đến tháng 10-2025, cả nước có hơn 29.200 nhà yến, tăng bình quân 6%/năm giai đoạn 2021-2025. Quần thể chim yến xuất hiện tại 23/34 tỉnh, thành phố, sản lượng đạt 234,6 tấn/năm. Riêng Khánh Hòa có 1.425 nhà yến, sản lượng 14,1 tấn, chiếm hơn 6% cả nước, tiếp tục là trung tâm nuôi và chế biến lớn nhất.

Tuy nhiên, ngành yến đối mặt nhiều thách thức: biến đổi khí hậu, đô thị hóa, ô nhiễm môi trường và đặc biệt là săn bắt trái phép khiến đàn yến suy giảm mạnh. Tại các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, cơ quan chức năng liên tiếp phát hiện sử dụng lưới tàng hình, loa dụ yến, bẫy điện để bắt chim trái phép. Các địa phương sau đó đã đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân ký cam kết "3 không": Không săn bắt - Không buôn bán - Không tiêu thụ chim yến trái phép, đồng thời khuyến khích tố giác vi phạm - giải pháp cấp thiết ngăn chặn tận gốc xâm hại đàn yến tự nhiên.

Theo PGS-TS Nguyễn Lân Hùng Sơn (Khoa Sinh học, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội), bảo tồn chim yến cần kết hợp khoa học và công nghệ. Hệ thống cảm biến nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng… có cả trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đang được nghiên cứu để giám sát môi trường sống, điều chỉnh âm thanh dẫn dụ, xây dựng bản đồ vùng kiếm ăn. Công nghệ này không chỉ nâng cao hiệu quả chăn nuôi mà còn bảo đảm sinh thái bền vững.

Tại Khánh Hòa, Công ty Yến sào Khánh Hòa tiên phong ứng dụng công nghệ cao: từ ấp nở, nhân đàn đến chế biến đều truy xuất nguồn gốc điện tử, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Mô hình bảo tồn yến đảo tại Vườn Quốc gia Núi Chúa được đánh giá cao khi phối hợp phục hồi hệ sinh thái hang yến, trồng cây thu hút côn trùng tạo thức ăn tự nhiên. Bà Trịnh Thị Hồng Vân, Chủ tịch HĐTV công ty, nhấn mạnh cần phát triển chuỗi giá trị khép kín, hiện đại, bền vững, từ khai thác, chế biến, phân phối đến xuất khẩu, quảng bá. "Nếu làm tốt chuỗi giá trị, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành trung tâm chế biến và xuất khẩu yến hàng đầu châu Á" - bà Vân khẳng định.