Cuộc thi viết về nghề và làng nghề truyền thống TP HCM năm 2025: Trăm năm nghề muối
(NLĐO) - Từ trăm năm qua, bao người vẫn dãi nắng dầm sương làm ra những hạt muối mang hương vị mặn mòi của biển
Theo các tài liệu, thư tịch cổ, từ thế kỷ 17, cùng với quá trình khai phá vùng đất mới ở phương Nam của bà Nguyễn Thị Rịa (người khai khẩn vùng đất Bà Rịa ngày nay), nghề làm muối biển đã manh nha nhưng chủ yếu phục vụ đời sống của những người đi mở cõi.
Tinh hoa của biển và trời
Cuốn Địa bạ triều Nguyễn năm 1836 được biên soạn từ thời Minh Mạng ghi: Nghề làm muối chính thức có ở Bà Rịa - Vũng Tàu từ thế kỷ 19 tại xã An Ngãi (nay là xã Long Điền, TP HCM).
Muối chủ yếu được sản xuất ở An Ngãi nhưng thương hiệu nổi tiếng lại mang tên "muối Bà Rịa" là bởi thời kỳ Pháp thuộc, địa danh này thuộc thị xã Bà Rịa, tỉnh Phước Tuy cũ.
Diêm dân khu vực An Ngãi, xã Long Điền thu hoạch muối.
Đời nối đời, dòng nước mặn từ đại dương qua sông Cửa Lấp rồi theo kênh rạch đến với những thửa ruộng để diêm dân Long Điền làm ra hạt muối, là tinh hoa của biển và trời. Trước Tết Nguyên đán, diêm dân tất bật ra đồng tu sửa bờ, san phẳng và đầm chặt nền ruộng để bước vào vụ mới.
Khi mưa giăng kín đất trời, họ rời ruộng sau chuỗi ngày "bán mặt cho muối, bán lưng cho trời" để đổi lấy miếng cơm manh áo. Ngày vào mùa, diêm dân lưng áo ướt đẫm mồ hôi cần mẫn cào muối giữa trưa nắng như đổ lửa. Dẫu vậy, từ trăm năm qua, bao người vẫn dãi nắng dầm sương làm ra những hạt muối mang hương vị mặn mòi của biển...
Để có được lứa muối, diêm dân phải tốn nhiều công đoạn và sức lực.
Ông Trần Văn Mười có khoảng 40 năm làm muối cho biết, niên vụ muối hàng năm bắt đầu từ tháng 9 âm lịch của năm trước đến khoảng tháng 4 âm lịch năm sau. Từ đầu tháng 9 âm lịch, diêm dân phải cuốc đất lên để làm lại nền ruộng. Tiếp đó là khâu đầm da ruộng muối. Trước khi đầm, phải vãi cát mịn xuống ruộng để ép chặt lớp bùn. Sau đó, phải đầm sao cho mặt ruộng phẳng lỳ để khi muối sắc nước, hạt mới chắc, trắng và không bị lấm bùn.
Đến tháng 11 âm lịch là thời điểm xổ nước vào ruộng, sửa ruộng, kéo sinh, dằn nện, phơi nền ruộng. Từ ô nuôi mặn, nước biển được dẫn qua ô chịu lắng cho nước bốc hơi, muối kết tủa. Khi muối kết tủa, diêm dân cào thành từng đống lớn. Khi nước biển bay hơi hết sẽ tạo thành muối và thu hoạch. Thời gian của mỗi vụ muối truyền thống từ 10-15 ngày. Cứ như thế cho đến khoảng tháng 4 âm lịch năm sau khi trời đổ mưa là kết thúc mùa muối.
Gìn giữ nghề truyền thống cha ông
Những năm gần đây, nghề làm muối của diêm dân xã Long Điền phải đối mặt với nhiều khó khăn, thu nhập còn bấp bênh, giá cả và thị trường tiêu thụ không ổn định, trong khi sản xuất phụ thuộc hoàn toàn vào điều kiện thời tiết. Hiện nay, diện tích muối của xã là 385 ha, năng suất đạt khoảng 30.900 tấn, trong đó muối bạt 16.000 tấn, muối thô 14.900 tấn.
Diêm dân khu vực An Ngãi, xã Long Điền thu hoạch vụ muối.
Ông Nguyễn Văn Gia, xã Long Điền, diêm dân có 40 năm gắn bó với nghề muối chia sẻ, ngày trước, nghề làm muối chủ yếu là muối đất và mọi công đoạn đều làm thủ công nên rất vất vả. Để có được 1 lứa muối, diêm dân phải mất 2 tháng chuẩn bị và nửa tháng chờ đợi. Bởi không chỉ gia cố bờ bao, làm phẳng mặt ruộng, dẫn nước và theo dõi độ mặn phù hợp để muối kết tinh mà còn phải trông ông trời. Nếu muối đang trong giai đoạn kết tinh mà gặp trời mưa thì coi như bỏ và phải làm lại từ đầu.
Ông Nguyễn Văn Gia cho biết, nghề làm muối truyền thống tại Long Điền đang dần mai một, diện tích sản xuất muối bị thu hẹp dần. Để nghề làm muối Long Điền và thương hiệu muối Bà Rịa đứng được trên thị trường, mong rằng chính quyền địa phương xem xét có định hướng quy hoạch vùng làm muối tập trung và hỗ trợ diêm dân tiếp cận được với các doanh nghiệp, thị trường tránh phụ thuộc vào thương lái.
Diêm dân khu vực An Ngãi, xã Long Điền vệ sinh ruộng muối trước mùa vụ.
Theo UBND xã Long Điền, nhằm bảo tồn và phát huy truyền thống nghề muối ở huyện Long Điền cũ, ngày 10-9-2018, UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cũ đã ban hành quyết định công nhận nghề truyền thống sản xuất muối huyện Long Điền. Muối Bà Rịa đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH-CN) cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00076 tại Quyết định 4570/QĐ-SHTT năm 2019 cho sản phẩm "muối Bà Rịa".
Như vậy, với việc được công nhận là nghề truyền thống, người làm muối đã có thêm động lực để phát triển, gìn giữ nghề truyền thống cha ông. Bên cạnh đó, địa phương và ngành du lịch đã tính đến việc kết nối với các doanh nghiệp lữ hành mở tour đưa du khách đến tham quan làng muối, giúp thị trường được mở rộng hơn, vừa mang lại thu nhập ổn định cho người dân, vừa phát huy giá trị của nghề truyền thống trên địa bàn.
