Đột phá đào tạo nhân lực bán dẫn

Để đạt mục tiêu đến năm 2030 đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn, Việt Nam cần vượt qua nhiều thách thức về nhân lực, cơ sở đào tạo và có chính sách đột phá

Việt Nam đang đứng trước cơ hội trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng sản phẩm bán dẫn toàn cầu. Mục tiêu đến năm 2030 đào tạo 50.000 nhân lực bán dẫn chất lượng cao được xem là bước đi chiến lược nhằm đón đầu xu thế dịch chuyển công nghiệp hiện nay.

Cơ hội và thách thức

Theo báo cáo mới đây của Deloitte, Việt Nam hiện có hơn 40 doanh nghiệp hoạt động trong chuỗi giá trị bán dẫn, chủ yếu tại Hà Nội, TP HCM và Đà Nẵng. Trong đó, phần lớn doanh nghiệp mới tập trung ở khâu thiết kế, đóng gói - thử nghiệm, trong khi các khâu đầu chuỗi giá trị như chế tạo wafer - lĩnh vực đòi hỏi công nghệ cao nhất - vẫn còn bỏ ngỏ.

Việc dịch chuyển đầu tư từ các tập đoàn lớn như Intel, Samsung, Amkor, Hana Micron cùng làn sóng hợp tác chiến lược từ Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc... đã đưa Việt Nam trở thành điểm đến tiềm năng. Việc Mỹ công bố Sáng kiến hợp tác bán dẫn với Việt Nam (tháng 9-2023) trong khuôn khổ quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện cũng tạo cơ hội để nước ta tham gia sâu hơn chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo GS Usagawa Tsuyoshi - cố vấn đặc biệt Trường Đại học Việt Nhật (VJU), cơ hội dù rộng mở nhưng nếu không có chiến lược tổng thể về đào tạo và sử dụng nhân lực, Việt Nam có thể bỏ lỡ "giai đoạn vàng" của ngành công nghiệp bán dẫn thế giới.

Thực tế, Việt Nam hiện có chưa đến 5.000 kỹ sư đạt kiến thức chuyên sâu trong lĩnh vực bán dẫn, trong khi Đài Loan (Trung Quốc) có hơn 250.000 kỹ sư, Hàn Quốc khoảng 180.000 người. Mức lương cho một kỹ sư thiết kế chip ở Việt Nam hiện cũng thấp hơn khu vực 20% - 30%, khiến tình trạng "chảy máu chất xám" có nguy cơ gia tăng nếu thiếu chính sách đãi ngộ tương xứng.

PGS-TS Bùi Nguyên Quốc Trình, Giám đốc Chương trình kỹ thuật bán dẫn tại VJU, cho rằng vấn đề không nằm ở việc đào tạo đủ 50.000 nhân lực bán dẫn, mà là đào tạo đúng năng lực doanh nghiệp cần. VJU hiện là một trong những trường tiên phong triển khai chương trình cử nhân công nghệ kỹ thuật chip bán dẫn - hợp tác cùng Đại học Tokyo và Đại học Kumamoto (Nhật Bản), với mục tiêu đào tạo khoảng 400 kỹ sư đến năm 2030.

Mô hình hợp tác "đại học - doanh nghiệp - viện nghiên cứu" được xem là chìa khóa để bảo đảm chất lượng đầu ra. Sinh viên không chỉ học lý thuyết mà còn tham gia dự án thực tế, thực tập tại các doanh nghiệp như Viettel, FPT Semiconductor hay Synopsys. "Chỉ khi người học được tiếp cận công nghệ thực tế, họ mới có đủ năng lực làm việc ngay sau khi tốt nghiệp" - ông Trình nhìn nhận.

Nền tảng để tự chủ công nghệ

Không chỉ VJU, nhiều trường đại học cũng đã mở ngành hoặc trung tâm đào tạo bán dẫn. Tuy nhiên, hệ thống giảng viên và cơ sở vật chất vẫn là điểm nghẽn lớn.

Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT), chỉ khoảng 20% giảng viên hiện nay có đủ năng lực chuyên môn về thiết kế vi mạch, mô phỏng và chế tạo bán dẫn. Do đó, đầu tư vào việc đào tạo giảng viên lõi - cử đi học ở Mỹ, Nhật, Hàn Quốc - là nhiệm vụ cấp bách. Nhà nước cũng cần có chính sách đãi ngộ đặc biệt để thu hút chuyên gia Việt kiều và nước ngoài tham gia giảng dạy, nghiên cứu tại Việt Nam.

Theo ông Lê Thắng Lợi, Giám đốc Trung tâm Phát triển GD-ĐT phía Nam - Bộ GD-ĐT, Việt Nam cần đề ra một chiến lược nhân lực bán dẫn quốc gia, trong đó xác định rõ vai trò của từng trường đại học, tránh đầu tư dàn trải. Ông cho rằng thay vì trường nào cũng xin mở ngành thì nên thành lập các trung tâm chung, để cùng sử dụng nguồn lực, tiết kiệm chi phí và bảo đảm chất lượng đào tạo.

Cùng với đó, cần có cơ chế khuyến khích các doanh nghiệp lớn như Intel, Samsung, FPT Semiconductor, Viettel trực tiếp tham gia xây dựng giáo trình, đồng giảng dạy và tiếp nhận sinh viên thực tập. Hình thức "đào tạo đặt hàng" nên được nhân rộng - doanh nghiệp nêu rõ nhu cầu nhân lực, các trường thiết kế chương trình phù hợp.

Ngoài ra, việc đào tạo ngắn hạn, đào tạo lại cho kỹ sư các ngành kỹ thuật gần (như điện - điện tử, cơ khí, tự động hóa… ) cũng cần được đẩy mạnh. Đây là giải pháp nhanh nhất để bổ sung nhân lực cho các khâu thiết kế và kiểm thử - 2 lĩnh vực đang thiếu hụt nghiêm trọng.

Tại hội thảo quốc tế về công nghiệp bán dẫn tổ chức ở TP HCM tháng 9-2025, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Hồng Thái khẳng định phát triển nhân lực bán dẫn không chỉ là câu chuyện của riêng ngành GD-ĐT, mà là bài toán chiến lược quốc gia. Việc này cần sự chung tay của Chính phủ, doanh nghiệp, trường đại học, các tổ chức quốc tế...

"Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, với 3 trụ cột: chính sách đầu tư, đào tạo nhân lực và phát triển hệ sinh thái doanh nghiệp. Trong đó, đào tạo 50.000 kỹ sư không chỉ là mục tiêu về số lượng mà còn là nền tảng để Việt Nam tự chủ công nghệ" - Thứ trưởng Trần Hồng Thái nhấn mạnh.