Gia tăng lượng người trình độ cao thất nghiệp

Nghịch lý đang diễn ra trên thị trường lao động khi nhiều lao động trẻ được đào tạo bài bản nhưng không tìm được việc làm

Trong 5 tháng đầu năm 2025, TP HCM đã ban hành quyết định trợ cấp thất nghiệp cho 45.820 người, hỗ trợ học nghề đối với 875 người. Đáng chú ý, gần 22.400 người thất nghiệp là lao động dưới 35 tuổi - chiếm 49,06%, trong đó 9.297 người có trình độ đại học trở lên.

Bộc lộ nhiều hạn chế

Những con số nêu trên cho thấy thách thức ngày càng lớn đối với nhóm lao động trẻ và không ít người được đào tạo bài bản.

Anh Lê Ngọc An (26 tuổi; ngụ quận 12, TP HCM) cho biết việc tìm kiếm việc làm hiện rất khó khăn. Sau khi nghỉ việc từ cuối tháng 2, đến nay đã hơn 3 tháng, anh vẫn chưa tìm được công việc mới dù có bằng kỹ sư công nghệ.

"Trước đây tôi làm ở một công ty nhỏ, lương khoảng 12 triệu đồng/tháng nhưng thường xuyên tăng ca, áp lực quá nên nghỉ. Tôi nghĩ mình có kinh nghiệm sẽ dễ tìm việc mới nhưng hiện nay các nơi đều kiểm tra đầu vào rất kỹ, chỉ cần yếu hoặc thiếu một vài kỹ năng là bị loại ngay" - anh An lo ngại.

Chị Nguyễn Thùy Dương (27 tuổi; ngụ TP Thủ Đức, TP HCM), cử nhân ngành tài chính - ngân hàng, cũng gặp tình cảnh tương tự. Chị nghỉ việc đầu tháng 3-2025 để tìm cơ hội tốt hơn nhưng đến nay vẫn loay hoay tìm việc. Hơn 2 tháng qua, chị liên tục gửi hồ sơ, trả lời phỏng vấn cả online lẫn trực tiếp, thậm chí chấp nhận vị trí thấp hơn trước để có cơ hội quay lại thị trường lao động nhưng vẫn chưa có kết quả.

Theo chị Dương, các nhà tuyển dụng hiện nay đòi hỏi ứng viên phải sử dụng thành thạo các công cụ hỗ trợ như Excel nâng cao, phần mềm kế toán, phân tích dữ liệu, kỹ năng trình bày. "Nhiều lúc tôi cảm giác như mình bị tụt lại. Mỗi lần trượt phỏng vấn, tôi lại phải nghiền ngẫm lý do, học thêm, chỉnh sửa hồ sơ... nhưng vẫn chưa đâu vào đâu" - chị kể.

Bà Trần Võ Thục Quyên, giám đốc tuyển dụng của một hệ thống phòng khám lớn tại TP HCM, cho biết quá trình tuyển nhân sự đang gặp nhiều khó khăn, nhất là với nhóm ứng viên mới ra trường. "Không ít ứng viên trẻ đến ứng tuyển với hồ sơ khá "đẹp", điểm số tốt nhưng khi vào phỏng vấn thì bộc lộ nhiều hạn chế. Họ thiếu các kỹ năng mềm cơ bản như giao tiếp, làm việc nhóm, xử lý tình huống... Nhiều người còn hạn chế về ngoại ngữ, tin học văn phòng - những năng lực gần như bắt buộc trong môi trường làm việc hiện đại" - bà nêu thực trạng.

Theo bà Quyên, nhiều bạn trẻ quá chú trọng vào lý thuyết trong trường mà thiếu cơ hội va chạm thực tế, dẫn đến lúng túng, thiếu tự tin khi làm việc. Một số người thậm chí không biết cách trả lời email công việc, chưa từng thuyết trình hay phản biện trong nhóm. Khi được giao nhiệm vụ cụ thể thì họ chờ hướng dẫn từng bước, không chủ động học hỏi hay tìm giải pháp.

Để có nhân sự vận hành, bộ phận của bà Quyên buộc phải dành thời gian và chi phí đào tạo thêm. Điều này không chỉ tốn kém mà còn ảnh hưởng đến tiến độ công việc. Bà Quyên cho rằng lẽ ra, các bạn trẻ phải được trang bị những kỹ năng nêu trên từ thời sinh viên, thông qua quá trình thực tập hoặc các chương trình phát triển nghề nghiệp.

Tăng cường liên kết

Tỉ lệ thất nghiệp cao rơi vào nhóm có trình độ đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc đánh giá lại hiệu quả của việc đào tạo nguồn nhân lực, cũng như khả năng kết nối cung - cầu giữa nhà trường và thị trường lao động. Bên cạnh đó, gần một nửa người thất nghiệp thuộc nhóm dưới 35 tuổi cũng cho thấy nguy cơ lãng phí về nguồn lực nếu không có các chính sách điều tiết và hỗ trợ kịp thời, hiệu quả.

TS Huỳnh Anh Bình, Giám đốc Trung tâm Hướng nghiệp TP HCM, nhìn nhận tình trạng thất nghiệp ở nhóm cử nhân, kỹ sư là hệ quả của việc hướng nghiệp kém hiệu quả từ bậc phổ thông. "Học sinh chọn ngành học không dựa trên năng lực hay nhu cầu xã hội, mà theo phong trào, cảm tính hoặc kỳ vọng của gia đình. Hậu quả là sau 4 - 5 năm học, họ cầm tấm bằng mà không biết làm gì" - TS Bình nhấn mạnh.

Do đó, cần thiết lập hệ thống hướng nghiệp bắt buộc trong trường THPT, đồng thời có dữ liệu công khai về nhu cầu nhân lực từng ngành nghề, từng địa phương để học sinh, phụ huynh tham khảo trước khi đăng ký xét tuyển. Theo TS Bình, trong bối cảnh chuyển dịch cơ cấu lao động và phát triển kinh tế số, việc đầu tư vào khâu dự báo nhu cầu nhân lực, định hướng nghề nghiệp sớm và đào tạo sát thực tiễn cần được xem là chiến lược dài hạn, nhằm tránh tình trạng "thừa thầy thiếu thợ" kéo dài, bảo đảm phát triển nguồn nhân lực bền vững.

ThS Lê Văn Thành, nguyên Trưởng Phòng Nghiên cứu văn hóa - xã hội (Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM), cho rằng tình trạng người có trình độ cao thất nghiệp gia tăng phản ánh sự phức tạp của thị trường lao động hiện nay. Theo ông, 2 yếu tố mang tính quyết định trong thị trường này là cung và cầu lao động.

"Tỉ lệ người lao động có trình độ cao tăng nhanh trong vài năm trở lại đây nhưng chất lượng lại chưa đồng đều. Nhiều nơi vẫn chạy theo con số, đào tạo đại trà nhưng thiếu kiểm soát đầu ra. Điều này dẫn đến việc nguồn cung lao động tăng về số lượng nhưng chất lượng thì chưa được lượng hóa hoặc kiểm chứng đầy đủ" - ông Thành phân tích.

Trong khi đó, nhu cầu lao động cũng đang dịch chuyển theo hướng hiện đại hóa, số hóa và chuyên môn hóa cao. Cơ cấu nền kinh tế và mô hình doanh nghiệp thay đổi nhanh chóng, khiến một bộ phận lao động, nhất là người trẻ mới ra trường, không còn đáp ứng được yêu cầu thực tiễn.

Để cải thiện tình trạng này, cần tái cấu trúc hệ thống giáo dục và đào tạo theo hướng gắn với thị trường lao động, tăng cường sự liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy đánh giá năng lực theo chuẩn đầu ra chứ không chỉ dựa vào văn bằng.