Tạo sức đề kháng cho lớp trẻ trước làn sóng văn hóa ngoại lai

Sáng 25-11, Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn TPHCM và Báo Tuổi Trẻ đã tổ chức hội thảo “Ảnh hưởng của văn hóa nước ngoài đến giới trẻ TPHCM hiện nay - Thực trạng và giải pháp”.

Hội thảo đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của các nhà khoa học và giới truyền thông đại chúng và đã có cảnh báo về quảng cáo gây nhận thức lệch lạc về cuộc sống

Không khí hội thảo bị khuấy động khi thạc sĩ Lê Hữu Luận, Công ty Tổ chức biểu diễn- Sở VHTT TPHCM, lên tiếng “báo động đỏ” về các ảnh hưởng tiêu cực của văn hóa nước ngoài (VHNN) lên tuổi trẻ. Ông nói: “Tôi không thể lạc quan được!”.

Có chăng một sự xâm thực văn hóa?

Theo ông, từ chính sách mở cửa của Nhà nước, những luồng gió VHNN xộc thẳng vào những công dân trẻ đang khát khao những cái mới nhưng còn bồng bột, nông nổi, nóng vội. Trước luồng gió ấy, không phải bạn trẻ nào cũng nhận ra điều gì học hỏi được, điều gì nên bỏ qua. Băng dĩa, phim ảnh là những phương tiện đa tác dụng gây ảnh hưởng sâu rộng đến lớp trẻ nhiều nhất. Nó truyền bá sự cảm thụ về thẩm mỹ, lối sống đẹp, nhưng đồng thời cũng công khai gieo rắc những hình ảnh kích động, bạo lực, sự tha hóa trong lối sống... “Nhưng đau đớn nhất là sự tấn công của ma túy. Con số thống kê cho thấy lứa tuổi nghiện hút ngày càng trẻ hơn. Có đứa trẻ 9 tuổi đã nghiện hút, 12 tuổi đã chết vì bệnh AIDS” - ông Luận nói.

Giàu không đàng hoàng sang không tử tế...

Bà Lý Thị Mai, Phó Giám đốc Trung tâm Tư vấn Tâm lý và Quản lý giáo dục, nhận xét tuổi trẻ hiện nay sống hối hả, quan hệ tình dục tiền hôn nhân bừa bãi. Và điều quan ngại là không ít bạn trẻ thẩm định mọi giá trị qua đồng tiền, bỏ qua lời dạy “giàu cho đàng hoàng, sang cho tử tế”. “Đó thực sự là virus nguy hiểm, tác hại khó lường” - bà Mai nói.

Ông Tô Hoàng, Hội Điện ảnh TPHCM, phân tích về tác động tiêu cực của phim ảnh lên tuổi trẻ. Ông nhận thấy tuổi học trò thuộc sử Trung Quốc hơn lịch sử cha ông; thích sử dụng thời trang, mỹ phẩm Hàn Quốc trong lớp trẻ ở TPHCM, Hà Nội... Ông gọi đó là “thứ thị hiếu lai tạp, đua đòi, không căn bản”. Ông lo lắng thốt lên: “Có chăng một sự xâm thực văn hóa?”.

Vấn đề là hãy lắng nghe họ!

Nhưng ngược lại, cũng có nhiều đại biểu không quá lo lắng trước thực trạng này. Bà Nguyễn Ngọc Thủy, Đài Tiếng nói Nhân dân TPHCM, sau khi phân tích về ảnh hưởng của âm nhạc nước ngoài tác động lên lớp trẻ, bà cho rằng tuổi trẻ có sức mạnh nội lực của họ. Bà ví dụ tuổi trẻ nghe nhạc ngoại nhiều nhưng cũng thích nghe cả nhạc Việt. Bằng chứng là các bài hát nhái theo nước ngoài là do lớp trẻ phát hiện và lên tiếng phê phán chúng. “Vấn đề là hãy lắng nghe họ”, bà nói.

Tiến sĩ Nguyễn Hữu Nguyên, Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn TPHCM, cũng khá lạc quan. Ông căn cứ vào sức sống của nền văn hóa Việt Nam, dù trải qua thời kỳ bị đô hộ cả ngàn năm mà vẫn giữ được bản sắc văn hóa riêng. “Chúng ta hoàn toàn có cơ sở để tin vào lớp trẻ”, ông khẳng định.

Đến đây, không khí hội thảo trở nên “nóng” hơn. Tiến sĩ Nguyễn Hữu Nguyên nhận xét: Tại hội nghị này đang hình thành hai luồng ý kiến lạc quan và bi quan, hai mảng sáng và tối, không biết bên nào lấn át bên nào? Chúng ta say sưa về chiến thắng của tuổi trẻ tại cuộc thi Robocon nhưng không quan tâm đến hơn 30.000 người trẻ trong các trường trại cai nghiện thì cũng không được. Vấn đề là không phải tranh cãi mà cần có sự định lượng rõ ràng, thuyết phục.

“Đói ăn vặt” là điều dễ hiểu

Theo ông Nguyên, đặc điểm của thanh niên là thích cái mới, sôi nổi, nổi trội, không thích cái bình thường nhưng lại chóng chán. Cần nắm đặc điểm tâm lý tuổi trẻ, từ đó mới tìm ra nguyên nhân cần sửa chữa. “Theo tôi, tâm hồn, lối sống của thanh niên quan trọng hơn họ ăn mặc gì, hát nhạc gì”, ông Nguyên nói.

Phân tích về nguyên nhân, bà Nguyễn Thị Oanh, cử nhân xã hội học - thạc sĩ phát triển cộng đồng, cho rằng vấn đề là ở sự tự tin vào bản sắc văn hóa của dân tộc. Các bạn trẻ chạy theo mốt hay bắt chước đám đông là những người thiếu bản lĩnh, tự tin. Còn các em tham gia Mùa hè Xanh (vì có một lý tưởng sống) dù cũng quan tâm tới cái đẹp, sự lịch sự nhưng thời trang không phải là nỗi ám ảnh của các em. Họ tự tin đối với những gì mình đang có vì đó là những chân giá trị. Bà Oanh nói: “ Lối sống của tuổi trẻ là sản phẩm của xã hội người lớn và không thể trách họ chạy theo “thức ăn” (tinh thần) có hại khi xã hội Việt Nam chưa cung cấp cho họ đầy đủ chất “bổ dưỡng”. Nên “đói ăn vặt” là điều dễ hiểu”.

Để cho lớp trẻ thấy cái nào đúng để lựa chọn

Về biện pháp, theo tiến sĩ Nguyễn Hữu Nguyên, quan trọng nhất là giáo dục từ chính mỗi gia đình. “Con gái tôi nhuộm tóc high light. Tôi phân tích màu tóc ấy với màu da của nó có phù hợp không, cuối cùng con tôi bỏ không nhuộm tóc nữa. Vấn đề là để cho lớp trẻ thấy cái nào đúng để tự lựa chọn”, ông nói.

Bà Nguyễn Thị Oanh đề nghị tạo sức đề kháng cho tuổi trẻ. Đó là giáo dục sự tự tin, khơi dậy sự tự hào và cung cấp cho họ những thức ăn tinh thần bổ dưỡng. Theo bà Oanh, quảng cáo hiện nay tập trung cổ vũ cho nếp sống tiêu xài, cho cái đẹp bên ngoài... Trên thế giới có những tổ chức dân sự hình thành để cảnh báo khi nội dung quảng cáo sai lệch. Các tổ chức này gọi là “media watch” (canh gác các phương tiện truyền thông) kinh tế thị trường có mục đích là lợi nhuận. Nhà nước không thể kiểm soát tất cả. Do đó trên khắp thế giới xuất hiện một lực lượng gọi là “xã hội dân sự” xuất phát từ những lợi ích của nhân dân, ví dụ như tổ chức bảo vệ văn hóa dân tộc. Trong một khung pháp lý phù hợp, họ sẽ góp phần cùng với Nhà nước vào việc lành mạnh hóa xã hội một cách đáng kể. 

Lấy giáo dục là chính Phó giáo sự - tiến sĩ Phan Xuân Biên, Trưởng Ban Tư tưởng -Văn hóa Thành ủy: Du nhập văn hóa là một tất yếu của lịch sử, trong đó có cái đẹp, có cái xấu, thậm chí có sự xâm thực văn hóa. Cần có thái độ bình tĩnh để tìm những bước đi thích hợp. Phim ảnh, báo chí, các cơ quan quản lý văn hóa chưa định hướng tốt cho tuổi trẻ trong việc phân biệt cái tốt, cái xấu của VHNN nên có chuyện “đói ăn vặt” trong tuổi trẻ là điều dễ hiểu. Về biện pháp, nên lấy giáo dục là chính. Giáo dục từ trong gia đình ra xã hội. Chúng ta chủ trương văn hóa độc lập nhưng không biệt lập, hòa nhập nhưng không hòa tan. Công tác quản lý Nhà nước phải không ngừng đổi mới để tạo hành lang pháp lý cho tuổi trẻ. Các phương tiện thông tin, truyền thông cũng phải góp phần vào việc hình thành nhận thức đúng về văn hóa trong lớp người trẻ.