"Hồn thơ ngọc" chạm trái tim khán giả bằng hình thức thử nghiệm độc đáo

(NLĐO) – Tác phẩm đã tạo được tiếng vang, hướng đến những giá trị cốt lõi mà liên hoan xem là mục tiêu để phục vụ công chúng

Tối 16-11, Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh TP HCM đã tham dự Liên hoan Sân khấu Thử nghiệm Quốc tế 2025 với vở cải lương "Hồn thơ ngọc" (The Poetic Soul of Jade) – một tác phẩm đánh dấu bước tiến mới của trường trong việc kết hợp chất liệu truyền thống Việt Nam với ngôn ngữ sân khấu đương đại.

Với TS. Phạm Huy Quang chỉ đạo thực hiện, kịch bản của nhà viết kịch Lê Duy Hạnh, đạo diễn NSƯT Lê Nguyên Đạt cùng sự cố vấn nghệ thuật của NSND Trần Ngọc Giàu, vở diễn được xem là sản phẩm sáng tạo độc đáo của sân khấu cải lương TP HCM tham dự Liên hoan. Vở diễn là tuyên ngôn sáng tạo của nền đào tạo lực lượng trẻ cho sân khấu kịch hát dân tộc trong bối cảnh hội nhập.

"Hồn thơ ngọc" - Chất liệu truyền thống, ngôn ngữ đương đại

Là một tác phẩm gắn với hình tượng Ngọc Hân hoàng hậu (do nghệ sĩ Bình Tinh diễn), nhưng kịch bản của Lê Duy Hạnh không tái hiện nhân vật theo lối kể sử. Ngược lại, ông dùng lịch sử như một cái cớ để đi sâu vào những chiêm nghiệm cuối đời, nơi con người đối diện với sự đổ vỡ của lý tưởng, tình yêu và thân phận.

Điểm đặc biệt của vở diễn là cuộc bôn đào của Ngọc Hân hoàn toàn là hư cấu, nhưng lại được xây dựng như một không gian tâm tưởng, nơi bà tự nhìn lại đời mình qua cái bóng, mặt hồ, ngọn lửa, hồi ức. 

Đó là chủ đề xuyên suốt trong sáu kịch bản lịch sử mà Lê Duy Hạnh đã viết. Di sản của ông đã kéo nhân vật lịch sử ra khỏi pho tượng, để trở thành một linh hồn đang soi lại chính mình.

Trong sáu vở, "Hồn thơ ngọc" có khoảnh khắc bi thương nhất. Đó là khi Ngọc Hân một mình bên mặt hồ, mọi điểm tựa cuối cùng tan biến: con ngựa trung thành chết, voi trận bị nhấn chìm trong biển lửa, tình yêu và quyền lực đều không còn. Bà chỉ còn cái bóng – biểu tượng của phần hồn bị tách khỏi thân xác, của con người khi chạm đến tận cùng nỗi cô độc.

Sáng tạo của đạo diễn NSƯT Lê Nguyên Đạt: Sân khấu của "tâm cảnh"

NSƯT Lê Nguyên Đạt đã chọn một hướng thử nghiệm rất "tĩnh" nhưng đầy sức mạnh. Không gian được bố cục như một bức tranh thiền, mặt hồ được gợi bằng chuyển động ánh sáng, những dải lửa đỏ xuất hiện không phải để mô tả chiến loạn, mà như "lửa đời" vây lấy số phận Ngọc Hân. 

Những khoảng trống mênh mông làm nổi bật sự cô độc của nhân vật. Đạo diễn đã loại bỏ nhiều chi tiết hành động để thay vào đó một "tâm cảnh" – sân khấu của nội tâm, nơi mỗi bước chân, mỗi động tác, mỗi nhịp thở đều trở thành hình tượng.

Thủ pháp "song thân – song ảnh" khi nhớ về Quang Trung là một sáng tạo quan trọng của đạo diễn khi biến cái bóng thành nhân vật thứ hai do nghệ sĩ Trọng Nhân diễn. Khi Hoàng hậu cúi xuống mặt nước, diễn viên phải "diễn cái bóng của mình", như thể linh hồn thoát ra khỏi cơ thể để nhìn xuống chính bản ngã. 

Khoảnh khắc này đánh dấu sự tan rã nhân dạng, sự chia lìa giữa "người" và "hồn", đỉnh điểm của thử nghiệm thị giác và tâm lý. Dàn đồng ca xuất hiện đúng lúc, theo từng tốp ra và vào sân khấu nhưng với vai trò khác nhau, nói lên nỗi lòng đau đớn, kiêu hãnh và đầy tự hào của Ngọc Hân qua từng thời khắc xung đột nội tâm.

Ánh sáng – nhạc – hình thể đã buộc diễn viên phải hòa vào tổng thể để thể hiện hồn phách của nhân vật và nghệ sĩ Bình Tinh đã làm được điều đó, cô chinh phục khán giả, không minh họa mà đối thoại với người xem.

Lời ca và ngôn ngữ hình thể được xử lý theo tinh thần thử nghiệm đương đại, nhấn mạnh sự phân mảnh của tâm trạng Ngọc Hân. Đây là thử nghiệm phức tạp, đòi hỏi diễn viên phải kiểm soát cơ thể và cảm xúc một cách tinh tế.

Bình Tinh – diễn xuất chạm đến tầng sâu tinh thần

Trong tác phẩm này, NS Bình Tinh thể hiện một vai diễn đặc biệt khác hẳn những lối diễn quen thuộc của cô trên sân khấu Huỳnh Long. Đảm nhận vai Ngọc Hân hoàng hậu, Bình Tinh không diễn bằng kịch tính đường nét mà bằng độ chín nội tâm. Sự tiết chế đến tận ngưỡng, Bình Tinh gần như thoại và hát bằng cả ánh mắt khi đối diện nỗi đau của người vợ mất chồng, người mẹ sắp xa lìa con.

Giọng nói nhỏ, đôi khi như hơi thở, tạo thành nhịp điệu vỡ vụn đúng tinh thần "hồn rạn nứt". Diễn với cái bóng đó là thử thách nặng nề đối với Bình Tinh.

Đây là vai diễn đòi hỏi trình độ cảm thụ tinh tế và Bình Tinh đã tạo nên một khoảnh khắc khiến sân khấu như ngưng thở.

Diễn xuất của cô làm bật lên chiều sâu nhân bản của vở diễn khi con người đứng trước sự sụp đổ, cái còn lại chính là phẩm hạnh, là hồn ngọc. Tính thử nghiệm của vở chính là nâng giá trị thẩm mỹ – thông điệp thời đại của sân khấu hôm nay. 

Dàn đồng ca là những diễn viên trẻ đều được đào tạo tại Trường ĐH Sân khấu, Điện ảnh TP HCM, một lực lượng kế thừa đầy kiêu hãnh.

Ba lớp thử nghiệm nổi bật mà công chúng yêu thích: Thử nghiệm về cấu trúc tâm tưởng, không kể chuyện theo tuyến tính mà theo dòng ý thức, hồi quang, mơ – thực giao thoa. 

Thử nghiệm thị giác – âm thanh: Tạo ra "không gian tĩnh lặng giữa biển lửa" mang sức công phá mạnh mẽ.

Thử nghiệm về diễn xuất nội tâm khi một vở diễn không dựa vào xung đột bên ngoài, mà tự tạo xung đột nội tại bằng giọng nói, lời ca, nhịp thở, chuyển động nhỏ. 

Âm nhạc của NSƯT Võ Thanh Liêm với dàn nhạc gồm những nghệ sĩ trẻ đều được đào tạo bài bản tại Nhạc viện TP HCM đã yểm trợ đắc lực cho những thử nghiệm độc đáo của tác phẩm này.

Giá trị của Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh TP HCM tại sân chơi quốc tế

Sự tham gia Liên hoan lần này của ngôi trường đã đào tạo nhiều tài năng cho khu vực phía Nam mang nhiều ý nghĩa. Đó là khẳng định năng lực sáng tạo của thế hệ nghệ sĩ – giảng viên – sinh viên trong môi trường nhà trường; Trình diễn một mô hình nghệ thuật giàu bản sắc nhưng hiện đại; Đặt sân khấu trẻ Việt vào cuộc đối thoại quốc tế về xu hướng thử nghiệm, góp phần thúc đẩy Công nghiệp Văn hóa phát triển. 

Hồn Thơ Ngọc vì thế không chỉ là vở diễn, mà còn là lời khẳng định: sân khấu Việt hoàn toàn có thể bước ra thế giới bằng chiều sâu nội tâm, bằng ngôn ngữ thị giác hiện đại, bằng sự chủ động trong sáng tạo.