Phòng thí nghiệm “có vấn đề”

Việc nông dân nuôi bò sữa tỉnh Vĩnh Phúc khởi kiện Bộ Y tế vì những thiệt hại do các thông tin chưa chính xác liên quan đến việc sữa nhiễm melamine là hệ quả đã được dự báo

Một nông dân nuôi bò tại Vĩnh Phúc đã tỏ ra rất bất bình về việc Bộ Y tế tuyên bố 7 loại sản phẩm sữa của Công ty CP Sữa Hà Nội (Hanoimilk) nhiễm melamine, rồi sau đó cũng chính Bộ Y tế công bố giải oan cho các sản phẩm này. Trong khi 7 sản phẩm đó làm từ sữa bò tươi của chính họ. Thật ra, việc công bố rồi lại đính chính lại thông tin do chính mình vừa đưa ra là một tai nạn xuất phát từ sự thiếu tính chuyên nghiệp của các cơ quan chức năng.

Phòng thí nghiệm non tay

Vấn đề là gốc rễ của tai nạn này từ đâu? Xin được nói ngay điểm mấu chốt nằm ở tính chính xác của các kết quả phân tích; hay cụ thể hơn, đó là phương pháp phân tích melamine và tay nghề của một số phòng thí nghiệm trong việc xác định hàm lượng melamine trong sữa đang “có vấn đề”. Chính vì vậy mới xảy ra chuyện sau khi bị công bố sữa nhiễm melamine, một số doanh nghiệp kêu oan và đã nhờ cơ quan chức năng lấy mẫu lại để gởi phân tích ở phòng thí nghiệm khác trong nước và cả ở nước ngoài. Kết quả là các mẫu sữa đó không nhiễm melamine! Điều đó có thể là hệ quả của sự phức tạp của việc phân tích melamine cộng với sự “non tay” của một số phòng thí nghiệm.

Trong quá trình phân tích nói chung và phân tích melamine trong sữa nói riêng có hai giai đoạn: tách chiết chất cần phân tích (melamine nằm trong sữa) ra và tiếp theo là phân tích xác định hàm lượng (định lượng) nó. Cả hai quá trình này đều phức tạp. GS Chu Phạm Ngọc Sơn, Phó Chủ tịch Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật TPHCM, đã giải thích về sự phức tạp này như sau: “Việc phân tích chính xác melamine trong sữa không phải là dễ dàng, ngay cả ở khâu tách chiết melamine ra khỏi sữa và cả ở khâu vận hành thiết bị. Sữa là một hỗn hợp rất phức tạp vì có chất béo, đạm, đường, hợp chất hữu cơ... Trong khi đó, do cấu trúc, melamine bám khá chặt vào protein của sữa nên sẽ rất khó tách trọn vẹn melamine ra khỏi sữa”.

Biến không thành có: Khó hiểu!

Về sự non tay của một số phòng thí nghiệm, đó là hệ quả của việc thiếu sự làm quen với việc phân tích melamine. Chính vì ít được cọ xát, chuẩn bị nên quy trình và thao tác tách chiết melamine hoàn toàn ra khỏi sữa cũng như quy trình và thao tác phân tích hàm lượng melamine không chuẩn. Do đó, không quá ngạc nhiên khi các kết quả phân tích thu được từ những phòng thí nghiệm khác nhau sẽ khác nhau. Xin lấy ví dụ cụ thể về vấn đề kinh nghiệm và quy trình phân tích ảnh hưởng thế nào đến kết quả. Khi tôi còn công tác ở ĐH Huế, phòng thí nghiệm phân tích của Khoa Hóa tiến hành thử nghiệm phân tích các mẫu máu của một số người bị nhiễm độc chì bằng một phương pháp khá hiện đại. Quá trình được tiến hành bởi một cán bộ giỏi tay nghề và có kinh nghiệm trong phân tích các kim loại trong nước (nhưng chưa có kinh nghiệm nhiều trong việc phân tích chì trong máu). Sau đó, khi đem các mẫu đối chiếu sang ĐH Osaka (Nhật Bản) nhờ phân tích lại bằng một phương pháp rất hiện đại thì kết quả thu được là một số mẫu sai số lên tới hơn 200%!

Tuy nhiên, với sự sai lệch biến có thành không có (melamine) hay nhiều thành ít hoặc ít thành nhiều thì không khó hiểu; nhưng đối với sai sót như vừa qua biến không thành có thì quả là khó hiểu, vì melamine xác định được từ đâu ra? Có thể xuất phát từ việc thiếu kinh nghiệm nên đọc nhầm tín hiệu của chất khác và cho đó là melamine chăng?

Cần tiến hành phân tích kép

Để hạn chế sai sót, các cơ quan chức năng cần tiến hành các phân tích kép, kiểm tra chéo. Một mẫu đem đi phân tích cần được chia đôi và gởi đến 2 phòng thí nghiệm để đối chiếu kết quả (không thiếu các trường hợp 2 mẫu giống hệt nhau, được gởi tới cùng một phòng thí nghiệm, do cùng một người phân tích lại cho ra 2 kết quả khác nhau). Trong tương lai, nếu cần thiết và đủ điều kiện có thể xây dựng một trung tâm phân tích độc chất đủ tầm (từ trang thiết bị đến chuyên gia phân tích, kinh phí), hoạt động độc lập nhằm xây dựng các quy trình phân tích chuẩn cần thiết, dự báo cho việc quản lý và làm đầu mối, trọng tài cho các vấn đề phân tích liên quan đến độc chất.