Không gian sống bền vững cho đô thị

Thành phố xanh không chỉ có nhiều cây xanh mà còn là nơi con người sống hài hòa với thiên nhiên.

Ở đó, mỗi công viên, hàng cây trở thành một phần trong ký ức và đời sống tinh thần của cư dân.

Trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng tăng tốc, tỉ lệ khoảng xanh trong thành phố đang dần thu hẹp. Tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP HCM, bài toán về không gian xanh đang trở nên cấp thiết, khi chất lượng không khí, nhiệt độ và sức khỏe cộng đồng đều chịu ảnh hưởng trực tiếp từ việc thiếu hụt cây xanh và rừng đô thị.

Vai trò điều tiết khí hậu, môi trường

Rừng và cây xanh không chỉ đơn thuần là yếu tố làm đẹp cảnh quan mà còn đóng vai trò thiết yếu trong việc điều hòa khí hậu, giảm ô nhiễm không khí, tăng cường độ ẩm, bảo vệ đa dạng sinh học ngay trong đô thị.

Những hàng cây rợp bóng mát, những công viên xanh mướt hay các hành lang sinh thái dọc theo sông hồ không chỉ giúp hạ nhiệt cho thành phố mà còn là nơi cư trú cho nhiều loài động - thực vật, tạo nên hệ sinh thái đô thị phong phú và bền vững. Không gian xanh còn góp phần cải thiện sức khỏe tinh thần, giảm căng thẳng, tăng sự kết nối cộng đồng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân đô thị - vốn luôn đối mặt áp lực từ nhịp sống hiện đại.

Một trong những thách thức lớn hiện nay là quỹ đất dành cho cây xanh đang dần bị thu hẹp do áp lực phát triển hạ tầng và gia tăng dân số. Nhiều đồ án quy hoạch chi tiết vẫn chưa tích hợp đầy đủ không gian xanh hoặc nếu có thì thường bị điều chỉnh, cắt giảm để tăng mật độ xây dựng. Điều này dẫn đến tình trạng mất cân đối giữa không gian sống và không gian thở, khiến nhiều thành phố ngày càng trở nên ngột ngạt, oi bức.

Thực tế cho thấy tỉ lệ cây xanh bình quân đầu người tại TP HCM hiện chỉ khoảng 0,55 m²/người - quá thấp so với tiêu chuẩn quốc tế (10 - 15 m²/người). Tại TP Hà Nội, tình trạng cũng không khá hơn, nhất là ở nội thành - nơi mà diện tích cây xanh công cộng chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng diện tích đất đô thị.

Gần đây, TP HCM chủ trương biến nhiều khu đất "vàng" thành công viên phục vụ người dân. Nhiều địa phương tại TP HCM đã tận dụng những khu đất đắc địa làm công viên, hoa viên. Trong đó, phường Dĩ An - dân số hơn 234.000 người - đến nay đã có 27 công viên, tiểu cảnh với tổng diện tích hơn 94.000 m2 để phục vụ người dân.

Lãnh đạo UBND TP HCM đã giao Sở Quy hoạch - Kiến trúc phối hợp với UBND phường Vườn Lài nghiên cứu, đề xuất phương án quy hoạch khu đất số 1 Lý Thái Tổ theo hướng hình thành công viên cây xanh, không gian phục vụ cộng đồng. Theo đề xuất của Sở Quy hoạch - Kiến trúc TP HCM, gần 60% diện tích khu đất Bến Nhà Rồng - cảng Khánh Hội cũng sẽ được làm công viên, tăng 15 lần so với trước đây...

Cần quy hoạch bài bản, dài hạn

Để không gian xanh thực sự phát huy vai trò của mình, cần có một chiến lược quy hoạch bài bản, dài hạn và tích hợp chặt chẽ vào tổng thể quy hoạch đô thị.

Nhiều chuyên gia quy hoạch đề xuất cần tích hợp không gian xanh ngay từ giai đoạn đầu của các dự án phát triển đô thị - từ nhà ở, giao thông đến hạ tầng kỹ thuật. Các tuyến cây xanh dọc sông hồ, các hành lang sinh thái, công viên trung tâm và vệ tinh cần được quy hoạch rõ ràng, có quỹ đất dự trữ và được bảo vệ nghiêm ngặt.

Việc phát triển các mô hình không gian xanh linh hoạt như vườn trên mái nhà, tường cây xanh, công viên nhỏ trong khu dân cư cũng cần được khuyến khích. Không gian xanh không nhất thiết phải rộng lớn, mà quan trọng là hiện diện một cách hài hòa, hợp lý và dễ tiếp cận với người dân.

Trong khi đó, quy hoạch rừng đô thị không đơn giản là trồng thêm cây hay mở rộng công viên. Việc này còn đòi hỏi phải xác định rõ vị trí, quy mô, loại cây phù hợp với khí hậu và cảnh quan địa phương, đồng thời xây dựng các quy định quản lý, bảo vệ và duy trì hiệu quả.

Việc lựa chọn cây xanh cũng cần được cân nhắc kỹ lưỡng, ưu tiên các loài cây bản địa có khả năng chống chịu tốt, ít rụng lá, rễ không phá vỡ kết cấu hạ tầng và giá trị sinh thái cao. Cây xanh không chỉ để trang trí mà còn cần được nhìn nhận như một phần sống động của đô thị, có đời sống, có nhu cầu chăm sóc, bảo vệ và được đối xử với sự trân trọng.

Việc quản lý và bảo vệ cây xanh cần được chú trọng. Khi chặt hạ, thay thế cây cần theo quy trình rõ ràng, minh bạch và có sự tham gia giám sát của cộng đồng. Các cổ thụ, cây có giá trị lịch sử - văn hóa cần được lập danh mục bảo tồn riêng, có biện pháp chăm sóc đặc biệt.

Bên cạnh đó, cần ứng dụng công nghệ vào việc quản lý cây xanh. Sử dụng hệ thống định vị, cảm biến môi trường, dữ liệu GIS sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời tạo nền tảng cho việc xây dựng cơ sở dữ liệu cây xanh đô thị hiện đại.

Một thành phố xanh không chỉ là nơi có nhiều cây xanh mà còn là nơi con người sống hài hòa với thiên nhiên. Nơi đó, mỗi công viên, mỗi hàng cây trở thành một phần trong ký ức và đời sống tinh thần của người dân.