"Lịch sử Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh": Trân trọng quá khứ để định hướng tương lai

"Lịch sử Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh" là công trình khoa học đồ sộ, kết tinh trí tuệ của nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa, khoa học - xã hội

Thành ủy TP HCM vừa chính thức công bố bộ sách "Lịch sử Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh" gồm 6 tập, đánh dấu một cột mốc đầy ý nghĩa: lần đầu tiên TP HCM có một bộ thông sử chính thống, đầy đủ và hệ thống từ khởi nguồn đến nay.

Tài liệu tham chiếu chuẩn mực

Bộ sách do GS-TS Võ Văn Sen và PGS-TS Phan Xuân Biên đồng chủ nhiệm, Hội Khoa học Lịch sử TP HCM chủ trì biên soạn.

Ấn phẩm gồm 6 tập, trong đó 5 tập toàn diện và 1 tập giản lược dành để phổ biến rộng rãi, được in 1.000 bộ. Với hơn 4.500 trang, chia thành 27 chương chính và 5 phụ lục, bộ sách phản ánh tiến trình lịch sử của vùng đất Sài Gòn - TP HCM từ thời tiền sử cho đến năm 2015, trên các phương diện lịch sử, văn hóa, chính trị, kinh tế. Công trình được thực hiện theo phương pháp tiếp cận hiện đại, sử dụng hệ thống tư liệu khoa học phong phú kết hợp khảo cứu thực tiễn, thể hiện thành tựu mới nhất của ngành sử học Việt Nam.

Theo giới chuyên môn, dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về vùng đất Sài Gòn - Gia Định - TP HCM, song phần lớn mới chỉ dừng lại ở những mảng rời rạc, tập trung vào giai đoạn cận - hiện đại, thiếu một hệ thống thông sử xuyên suốt và chiều sâu học thuật đủ để làm "khung tri thức nền tảng" cho các lĩnh vực nghiên cứu liên ngành. Điều đó dẫn đến thực trạng mỗi khi triển khai nghiên cứu hoặc đào tạo ở các lĩnh vực khác nhau, từ quy hoạch đô thị, giáo dục lịch sử, bảo tồn di sản đến nghệ thuật biểu diễn, văn học, truyền thông, thiết kế đô thị…, các cơ quan, trường viện, nghệ sĩ thường phải tự lắp ghép tư liệu từ nhiều nguồn rời rạc, đôi khi thiếu tính thống nhất về mốc thời gian, khung phân kỳ lịch sử hoặc cách tiếp cận tư liệu.

Việc thiếu một bộ thông sử xuyên suốt khiến nhiều ngành nghiên cứu không có điểm tựa lý luận chung, dẫn tới tình trạng mỗi nơi hiểu và tiếp cận khác nhau. Ví dụ, một đạo diễn khi dàn dựng vở diễn lịch sử, một nhà thiết kế khi sáng tạo sản phẩm văn hóa hay một nhà quy hoạch khi phục dựng không gian di sản đều cần một hệ thống tri thức lịch sử - văn hóa chuẩn mực. Khi khung này không có, tác phẩm dễ lệch pha, thiếu chiều sâu hoặc chỉ khai thác cảm tính, bề mặt.

Việc không có một bộ thông sử chuẩn mực khiến nhiều thế hệ học sinh - sinh viên, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, không được tiếp cận đầy đủ và hệ thống về lịch sử - bản sắc của chính vùng đất nơi họ sinh sống và sáng tạo. Hệ quả là các tác phẩm văn học - nghệ thuật về TP HCM đôi khi mang tính cảm xúc chân thành, nhưng lại thiếu độ chính xác về tư liệu, bối cảnh lịch sử và tầm nhìn dài hạn.

Quy hoạch không gian di sản, chiến lược phát triển du lịch văn hóa, chương trình giáo dục truyền thống… đều cần một "xương sống tri thức" chung để định hướng. Sự ra đời của bộ thông sử này không chỉ mang giá trị khoa học thuần túy, mà còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong công tác đào tạo nguồn nhân lực văn hóa - nghệ thuật.

Với các cơ sở đào tạo chuyên ngành sân khấu, điện ảnh, mỹ thuật, âm nhạc, văn học, lịch sử…, bộ sách sẽ là tài liệu tham chiếu chuẩn mực, giúp sinh viên - học viên hiểu rõ hơn bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội của vùng đất mà họ đang sống, sáng tạo và cống hiến.

Đưa ra những quyết sách phù hợp

Khi người học được trang bị một "bản đồ lịch sử - văn hóa" rõ ràng, họ sẽ có khả năng chuyển hóa tri thức thành chất liệu sáng tạo nghệ thuật, xây dựng tác phẩm mang bản sắc đô thị Sài Gòn - TP HCM nhưng vẫn bắt nhịp với hơi thở thời đại. Đây chính là điều kiện quan trọng để hình thành một thế hệ văn nghệ sĩ trẻ có tri thức nền vững vàng, có tầm nhìn lịch sử và ý thức trách nhiệm xã hội. Ở tầm vĩ mô, "Lịch sử Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh" cung cấp cơ sở khoa học đáng tin cậy cho công tác hoạch định chính sách văn hóa - giáo dục - đô thị.

Việc hiểu rõ căn cốt lịch sử sẽ giúp các nhà quản lý, nhà quy hoạch và giới làm văn hóa đưa ra những quyết sách phù hợp, phát huy giá trị di sản, định vị bản sắc và khơi thông nguồn lực sáng tạo. Công trình này còn được kỳ vọng sẽ trở thành "nguồn cảm hứng - chất liệu sáng tạo" cho các thế hệ văn nghệ sĩ trẻ, để từ đó xuất hiện thêm nhiều tác phẩm sân khấu, điện ảnh, âm nhạc, mỹ thuật, văn chương… khai thác chiều sâu lịch sử Sài Gòn - TP HCM, phục vụ công chúng đương đại một cách hấp dẫn, sinh động.

Đặt niềm tin vào thế hệ trẻ, giới nghiên cứu kỳ vọng "Lịch sử Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh" sẽ được tiếp cận không chỉ trong không gian học đường mà còn đi vào đời sống sáng tạo nghệ thuật, góp phần xây dựng một nền công nghiệp văn hóa năng động, bền vững, có bản sắc riêng đúng như tinh thần "TP HCM: hiện đại, nghĩa tình, giàu bản sắc" mà thành phố đang hướng tới.

Một trong những nhiệm vụ quan trọng tiếp theo là quảng bá bộ sách rộng rãi đến các trường học, thư viện, bảo tàng và cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và giao thoa văn hóa mạnh mẽ, việc giúp người trẻ hiểu rõ lịch sử nơi mình sinh sống sẽ góp phần hình thành bản sắc, nuôi dưỡng niềm tự hào và trách nhiệm công dân.