"Mê Đê" – Bi kịch cổ đại trong hơi thở cải lương đương đại

(NLĐO) - Vở Mê Đê là nơi cải lương đối thoại với thần thoại Hy Lạp, nơi bi kịch nhân loại được soi chiếu bằng ngôn ngữ sân khấu truyền thống

Sáng 25-11, Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam đã mang đến khán giả Nam Định tại Nhà văn hóa "Ba tháng hai" một phiên bản đặc biệt của bi kịch "Mê Đê" (Medea) – tác phẩm kinh điển của sân khấu thế giới đã từng được nhiều đơn vị nghệ thuật dàn dựng. Tác phẩm ra đời cách đây hơn 2.600 năm, nay được NSND Lê Chức đưa lên sân khấu cải lương, với thời lượng 90 phút, cảm tác theo kịch bản của tác giả Oripit, được NSND Lê Chức và NSND Triệu Trung Kiên chuyển thể cải lương, Tác phẩm đã trở thành một cuộc thử nghiệm nghiêm túc, sâu sắc và đầy bản lĩnh khi chạm vào di sản nghệ thuật nhân loại. Khán phòng yên lặng thưởng thức từng lòi ca, câu thoại và cách kể chuyện của NSND Lê Chức, mang lại nhiều cảm xúc da diết qua diễn xuất tinh tế của các nghệ sĩ.

Mê Đê - Khi huyền thoại Hy Lạp bước vào nhịp cải lương Việt

Câu chuyện bi kịch mở đầu từ chiến tích lẫy lừng: sau khi cùng Ja Dong lấy được bộ lông cừu vàng đem về kinh thành Lolcos, giúp chàng trả thù vua Pélias, Mê Đê cùng chồng và hai con phải rời bỏ quê hương, trốn chạy và nương náu tại vương quốc Coranh.

Tại đây, vì tham vọng khôi phục địa vị và quyền lực, Ja Dong đã phản bội, ruồng bỏ Mê Đê để cưới công chúa – con vua Créon, kẻ đang trị vì Coranh.

Nhận thấy Mê Đê là người đàn bà thông minh nhưng nguy hiểm, vua Créon lo sợ nàng trả thù nên ra quyết định đuổi mẹ con nàng khỏi xứ sở, chỉ cho nàng ở lại đúng một ngày theo ân huệ cuối cùng.

Chỉ một ngày định mệnh ấy, Mê Đê đã tạo nên một tấn bi kịch khiến nhân loại ngàn đời sau rúng động:

Bằng mưu kế tinh vi, nàng gửi thuốc độc hạ sát vua Créon và công chúa. Và rồi, trong cơn giằng xé giữa bản năng làm mẹ và khát vọng trả thù, nàng tự tay giết chết hai đứa con trai của mình, để tước đi điều quý giá nhất của Ja Dong, khép lại đời mình trong một bi kịch không lối thoát, rồi bay đi trên cỗ xe do thần Mặt Trời Hêliớt gửi xuống. Một người đàn bà từng xinh đẹp, kiêu sa, yêu mãnh liệt – nay hóa thành hình tượng của cơn cuồng nộ, bị đẩy đến tận cùng của đau khổ và tuyệt vọng.

Thử nghiệm cải lương nhưng không làm mất chất thơ

Điều đáng ghi nhận ở bản dựng của NSND Lê Chức là sự tôn trọng tối đa tinh thần nguyên bản của Euripide, đồng thời thực hiện một cuộc chuyển thể cải lương đầy tiết chế và trí tuệ.

Một vở bi kịch cổ điển phương Tây với tiết tấu dồn dập, kịch tính cao, nay được chuyển sang cải lương – loại hình đặc thù mang tính tự sự, liệu có mất đi độ dồn nén của cảm xúc và xung đột?

Nhưng rồi, sau khi xem vở, sự hoài nghi đó đã được thay thế bằng sự nể phục.Mê Đê yếu đuối bên ngoài, bão tố bên trong, tác phẩm không bị mất đi chất thơ mà trái lại dạt dào cảm xúc.

Trong các yếu tố làm nên thành công của vở diễn, không thể không nhắc đến vai Mê Đê do nghệ sĩ Nguyễn Thị Hà thể hiện ở suất diễn này.

Một Mê Đê mảnh mai, mong manh về hình dáng, nhưng lại cứng rắn, dữ dội và mãnh liệt từ nội tâm. Nguyễn Thị Hà không diễn Mê Đê bằng sự gào thét hay bi lụy, mà bằng một nguồn năng lượng ngấm ngầm, tích tụ dần, rồi bùng nổ. Tuy nhiên nếu tiết chế đôi mắt, giảm bớt sự hằn học từ trong cách diễn thì Mê Đê của Nguyễn Thị Hà sẽ khó đoán hơn, mượn sự trong sáng ở ánh nhìn nhưng chứa đựng bên trong sự căm hờn, để phút cuối dâng trào xung đột. Chất phản diện của đào độc vì thế lộ rõ ngay từ đầu vở, thay vì phải diễn cho ra chất đào thương.

Ở Nguyễn Thị Hà - Mê Đê không chỉ là người đàn bà giết con, mà là một thân phận bị dồn đến tận cùng, phải chọn một cách tồn tại phi nhân tính để chống lại sự chà đạp của thế giới nam quyền và quyền lực. Vì thế Mê Đê là đào thương mang nỗi uất hờn. Dù sao Nguyễn Thị Hà cũng đã chiếm được cảm tình khán giả bởi sức nặng tâm lý của nhân vật mà cô đã hóa thân xuyên suốt vở.

Khi cải lương kinh điển phương Tây cần thử nghiệm hình thức mới

Phiên bản cải lương "Mê Đê" là một thử nghiệm hình thức mới mà đạo diễn NSND Lê Chức và ê kíp sáng tạo đã mang đến liên hoan, hứa hẹn sẽ là một dấu son cho sự thay đổi diện mạo sàn diễn cải lương trong xu hướng hội nhập quốc tế. Vở diễn là một tuyên ngôn nghệ thuật về khả năng của cải lương: Khả năng tiếp nhận, chuyển hóa và đối thoại với những tác phẩm kinh điển của thế giới; Khả năng đào sâu vào những bi kịch phổ quát của con người qua ngôn ngữ nghệ thuật truyền thống của dân tộc.

Và quan trọng hơn, nó buộc người xem phải đối diện với những câu hỏi lạnh lẽo nhưng không thể né tránh: Ai là thủ phạm thật sự trong bi kịch này? Mê Đê – hay hệ thống quyền lực đã đẩy nàng vào ngõ cụt? Khi bị phản bội tuyệt đối, con người có còn khả năng giữ lại nhân tính? Và đâu là ranh giới cuối cùng giữa yêu thương và hủy diệt? Xem "Mê Đê" của NSND Lê Chức phần nào giải đáp được những câu hỏi để cảm thông hơn cho Mê Đê. Trước hết khi nén vở với thời lượng còn 90 phút, đạo diễn đã bị dồn thử thách.

"Mê Đê" là một vở diễn tạo sự trải nghiệm với tinh thần sáng tạo cao độ, NSND Lê Chức đã thử nghiệm một tác phẩm cải lương kinh điển hướng đến công chúng trẻ nhẹ nhàng bước vào tâm trí khán giả yêu bộ môn nghệ thuật cải lương như chính tình yêu của ông dành cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và ứng dụng một cách hiệu quả.